Kur’an, Sünnet ve hikmet bağlamında güzel sözler

Kul için bütün mesele hakikati bulmak ve ona teslim olmaktır. Hakikat ise fizik kanunlarının söylediklerinden ibaret değildir. Hatta bunlar çoğu zaman göreceli ve değişken de olabilirler. Kuranıkerim ise ezeli ve ebedi hakikattir. Onun doğru uygulaması olan Sünnet de hakikattir. Aklıselimin bulduğu gerçekler de hakikattir. Ancak bu üçüncünün hakikat oluşu Kitab’ın ve Sünnet’in onayına bağlıdır, onlara ters düşen her anlayış, zan ve tahminden ibarettir, bir yanlış anlamadır, en nihayet geçici ve göreceli bir doğru olabilir.

Bu ölçüyle akıl, vahyin insandaki temsilcisidir ve onun da hakikat adına ulaştığı gerçekler olabilir.

Kur’an’ın ve Sünnetin verdiği bilgiler hakikat olduğu için de hikmettir. Çünkü hikmet, maluma tam uygun, bir bakıma hükme bağlanmış, muhkem kılınmış değişmez bilgidir. Hikmet mümin olmayan birinden de sadır olabilir, çünkü o da aklını kullanıp doğruyu bulabilir. Bunun için hikmet müminin yitiğidir, onu bulduğu yerde alır. Yine bu sebeple fıkıh da, doğruya isabet ettiği oranda hikmettir. ‘Kime hikmet verilirse ona pek çok hayır verilmiş demektir’ ayeti kerimesindeki hikmeti fıkıh diye tefsir ederler. Demek ki, Kuranıkerim ve Sünnet’ten sonra en çok hikmet, gerçek fakihlerden sadır olur. Çünkü fıkıh bu iki asıl hikmeti doğru anlama çabasıdır. Bununla birlikte her bir ilmin âliminden hikmet sadır olabilir. İşte büyük zatların, hatta bütün insanların söylediklerine böyle bakmak gerekir. Nice ümmi insanlardan bile hikmetler zuhur edebilir.

Şimdi gelelim Hz. Ömer’in sözlerinden seçmelere. Bunlar da hikmet oldukları ölçüde değerlidirler. Açıktır ki onun sözlerinin hikmet olma ihtimali sıradan insanlarınkinden daha fazladır.

Buyurun:

‘Kul Allah için tevazu gösterdikçe Allah onun hikmetini artırır. O kendini küçük görür ama insanların gözünde büyür. Kibirlenip haddini aşan kimseyi de Allah alçaltır. O kendi zannına göre büyüktür ama insanların gözünde küçüktür’.

‘Sevgin sevdiğine bir külfet oluşturmasın, buğzun da bir zarar vermesin’.

‘Tarizli ifadeler kişiyi yalandan koruyabilir’. Bu söz hadis olarak da rivayet edilir.

‘Aceleci olmamak her zaman iyidir, ahiret işleri hariç’

‘Ahmakla arkadaşlık yapma, çünkü iyilik yapmak isterken bile sana zarar verebilir’.

‘İnsanın haysiyeti dindarlığı, şahsiyeti ahlakı, asaleti de aklı ölçüsündedir. Nerede bir alçak gördüysem zayıf şahsiyetlilerdendir’.

‘Yönetim, zorbalığa varmayan bir sertlik ve zaafa dönüşmeyen bir yumuşaklık ister’.

‘İnsanların en akıllısı, onların özrünü en çok kabul edendir’.

‘Ben halkın ne zaman düzeldiğini ne zaman bozulduğunu anladım: Fıkıh/doğru anlayış küçüklerden gelirse büyükler onu kabullenemezler, bozulurlar, büyüklerden gelirse küçükler onu kabullenir ve onlara uyarlar, böylece her iki taraf da hidayeti bulur’.

‘Allah’tan korkan öfkesine uymaz, Allah’a saygısı olan dilediğini yapamaz. Eğer öbür dünya olmasaydı benden bu gördüklerinizden başka şeyler görürdünüz’.

Birisi Ömer’e, Allah’tan kork diye bağırdı, bir diğeri bağıranı azarladı. Ömer ise, ‘Bırak söylesin, insanlar böyle diyemediklerinde bozulurlar, biz de bunu kabul etmediğimizde bozuluruz’.

‘Yönetici astının mutluluğu için çalışırsa Allah da ona üstünden mutluluk verir’.

‘Allah sana iyi bir Müslüman’ın sevgisini nasip ederse bu sevgiden kopmamaya çalış’.

‘Müslüman’ın, bir açıdan da olsa hayra yorma ihtimali olan hiçbir sözünü şerre yorma’.

‘İnsanların namazlarına ya da oruçlarına değil, konuştuğunda doğru sözlü olmasına, takvasına ve emanete riayetine değer ver’.

Onun bu sözü şöyle de rivayet edilir: ‘İnsanların namazları ya da oruçları seni aldatmasın. Sen onların parasal ilişkilerdeki dürüstlüğüne bak’.

‘Bazı insanlar vardır mütevazı görünmek için eski püskü giyerler, ama kalpleri kendini beğenmişlik ve kibirle doludur’.

‘Kişinin haysiyetini hiçbir şey yalan kadar çabuk bozamaz. Yalanın ciddisinden de şakasından da sakının’.

‘Dünya hayatı tavşanın sıçraması kadar kısa bir andır.

‘Allah kime bir nimet vermişse onun mutlaka bir haset edeni de çıkar. Ok gibi dosdoğru olsanız bile sizde bir eğrilik bulan olur. Kim dilini korursa Allah da onun ayıplarını örter’.

‘Hedefin ahiretin olduğu sürece dünyalığının artmasını kötü görme’.

‘Çok gülen saygınlığını yitirir, çok şaka yapan hafife alınır, çok konuşanın hatası çok olur, hatası çok olanın hayâsı azalır, hayâsı azalanın takvası azalır, takvası azalanın hayrı azalır, çok yiyen ibadetlerinden lezzet alamaz, çok uyuyanın ömründe bereket kalmaz, insanlar hakkında çok konuşanın Allah katında hakkı kalmaz ve dünyadan dürüst olarak ayrılamaz’.

Kubeysa isimli bir gence dedi ki; ‘seni sözü açık, gözü gönlü açık birisi olarak görüyorum. Bak, insanın on huyundan dokuzu güzel olur da, biri kötü olur ve o kötü olan diğer dokuzunu bozabilir. Gençlerin ayağının kaydığı noktalara dikkat et’.