15 Temmuz kanlı darbe girişimini gerçekleştiren asker kıyafeti giymiş teröristlerin yurt genelinde yargılanmalarına başlandı. İstanbul ve Ankara başta olmak üzere tutukluların mahkeme salonlarına getirildiği anlara ait görüntüler ise tepki çekiyor. Vatandaşların büyük çoğunluğu sivil giyimli tutuklu FETÖ'cülerin tek tip cezaevi kıyafeti giymesinden yana. ABD başta olmak üzere çeşitli ülkelerde uygulama yıllardır uygulanıyor. Türkiye'de de cezaevleri tüzüğünde benzer düzenlemeler mevcut. 'Tek Tip' tartışmalarında gündeme gelecek tüm sorulara yanıt aradık.
Tek Tip ne anlama geliyor?
Dünya genelinde başta ABD olmak üzere birçok ülkede tutuklular ve hatta yargılama için tutuklu bulundurulanlar için 'tek tip' kıyafet kullanımı zorunlu tutuluyor.
Bu uygulamanın iki farklı nedeni bulunuyor. İlki toplumsal zeminde karşılık bulması. İntikam duygularını bastıracak ağırlıkta alınan tedbirler arasında yer buluyor.
Tek tip kıyafet uygulaması, cezaevinde istenen disiplin ve rehabilitasyon için de oldukça önemli. Suçluların sosyal hayatlarında sahip oldukları statünün izlerini silmesine fayda sağlıyor. Tek tip kıyafet ile 'suçlu' farkındalığı uygulanabiliyor. Psikolojik açıdan bu bakış açısının, suçluların hayata yeniden kazandırılmasında ve suçlarından arındırılmasında büyük bir faktör olduğu biliniyor.
Neden Türkiye'de gündemde?
Yargılanan tutuklulara 'tek tip' kıyafet fikri, 15 Temmuz'un ardından yeniden Türkiye gündemine geldi. İstanbul ve Ankara'da gerçekleştirilmeye çalışılan kanlı darbe girişiminde yer alan asker üniforması giymiş teröristlerin yargılanmalarına başlandı. Binlerce sanık, mahkeme salonlarına getirilirken dikkati çeken bir gündem oluştu. Duruşmaya özenle hazırlanmış sivil takım elbiseleriyle gelen darbecilerin görüntüleri tepkilere yol açtı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan'a suikast girişimi davasının başladığı 20 Şubat tarihinde sanıkların mahkemeye getirildiği anlar basında yer aldı. Duruşmaya başta saldırının planlayıcılarından Zekeriya Kuzu olmak üzere diğer darbecilerin takım elbise ile gelmesi tartışmaları başlattı.
Vatandaşlar, her mecra üzerinden 'darbecilere tek tip kıyafet istiyoruz' kampanyaları başlattı. Milyonlarca vatandaşın gerekli bulduğu bu düzenleme kapsamında yargılama için tutuklu bulundurulan FETÖ mensubu darbecilerin dünyadaki diğer örneklerde olduğu gibi'tek tip cezaevi kıyafeti giydirilmesi önerildi.
Son yaşanan gelişme de olayı başka bir boyuta taşıdı. Takım elbiselere tepki sürerken, bir sanığın 'hero' yazılı tişört giymesi tepki çekti. 15 Temmuz gecesi Cumhurbaşkanı Erdoğan'a düzenlenen suikast girişimindeki timde yer alan darbeci Gökhan Güçlü'nün duruşmaya geldiği 'hero' (kahraman) tişörtü dikkatleri çekti.
Cezaevleri Tüzüğü ne diyor?
1983'te değiştirilen ve 1987'de düzenlenen Cezaevleri Tüzüğü'nde cezaevi elbiselerine ilişkin maddeler de yer alıyor. Bu kapsamda tüzüğün 'yargılama için tutuklu bulundurulanlar' bendindeki 82'nci maddede, "Tutuklulardan kendi elbiseleri yeterli veya kullanılmaya müsait değilse veya adalet amaçları için muhafaza edilmeleri gerekirse, Cezaevi elbisesi giymeleri talep edilebilir" ifadeleri bulunuyor.
'Hükümlüler' kısmında ise iki farklı madde var.
İlk düzenleme geldi
Muğla'da darbe duruşmasına sanıklardan Gökhan Güçlü'nün beyaz tişörtünün üzerinde 'kahraman' anlamına gelen İngilizce 'Hero' yazısıyla gelmesinin ardından Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü harekete geçti.
Muğla'da darbeci sanıkların kaldığı cezaevi yönetimi hakkında inceleme başlatıldı. İnceleme sonucuna göre ihmali görülen cezaevi yönetimi ve personeli hakkında soruşturma açılabilecek.
Diğer taraftan Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü, bütün cezaevlerindeki FETÖ'cü darbecilerin kıyafetlerinin tek tek toplanarak, üzerinde İngilizce başta olmak üzere yabancı dillerde yazı bulunan kıyafetlerin tespit edilerek, bu kıyafetlerin giydirilmemesi talimatı verdi.
Avukat görüşü ne?
İstanbul'da darbe girişimine ilişkin olarak davaları takip eden Avukat Rıza Saka, yenisafak.com'a değerlendirmelerde bulundu. Saka, yeni bir 'yargılama dizaynı' olması gerektiğine vurgu yaptı. İstanbul Harp Akademi Davası kapsamında tanıklık ettiği manzarayı paylaşan Saka, "119 sanık var. Bununla birlikte avukatlarıyla ve aileleriyle birlikte duruşma salonunda çoğunluk sağlıyorlar. Bu da farklı bir ortamı getiriyor" dedi.
Siyasi nitelikteki suç kapsamına da işaret eden Saka'nın açıklamaları şöyle:
"Darbe girişiminde yargılanan bu kişilere yargılama sürecinde farkı bir uygulama yapmak lazım. Siyasi nitelikli bir suç ve çeşitli yollarla bu suçu işlemeye devam ediyorlar. Tişörtlü mesajlar, sataşmalar ve davranışlar sürüyor. Bu eylemleri sürdürmesine mani olacak bir çalışma yapılması gerekiyor. Tek tip kıyafet de bunun bir örneği ve gerekli. Ayrıca kalabalık duruşmalara güvenlik önemleri de ön planda tutularak el ve ayakları kelepçeli şekilde getirilmeliler.İnsanların zihnine de kazınacak görüntüler lazım. Kamu vicdanında tatmin de sağlanır."
Diğer ülkelerde nasıl uygulanıyor?
Dünyanın çeşitli ülkelerinde tek tip cezaevi kıyafeti uygulaması mevcut. Bunun en önemli örneği ise ABD. Amerika'da 19'uncu yüzyıla kadar mahkumlara siyah-beyaz çizgili elbiseler giydirilirdi. 20'nci yüzyılın başında bu uygulama terk edildi ve farklı çeşitler tercih edilemye başlandı.
İlk olarak New York'ta bulunan hapishanelerde 1904'te gri kumaşlı elbiseler giydirilmeye başlandı. Kuzey Karolina'da da 1958 yılına kadar suçluların işlediği suçlara göre giydirilen kıyafetler değişiyordu. Yüksek güvenlikli mahkumlar için gri, orta düzeydeki suçları işleyenler için kahverengi ve suç seviyesi düşük olanlar içinse yeşil tonlu kıyafetler uygulandı.
1970'li yıllardan itibaren ABD'deki birçok hapishanede turuncu üniformalar kullanılmaya başlandı. Bu ilk olarak 'özel gözaltı' durumlarında kullanılıyordu. Örneğin, Kaliforniya eyaletinde mahkumlar bir yerden başka bir yere nakledilirken turuncu veya kırmızı üniforma giymek zorundadır.
ABD'de eyaletlerden eyaletlere değişen bazı uygulamalarda da bulunuyor. Örneğin New York'ta da avcı yeşili üniformalar kullanılıyor. Yine burada mahkumlar siyah renkte olduğu sürece kendi tişörtlerini de giyebiliyor.
ABD'de mahkumlar halkın karşısına çıkarıldığında ise turuncu renkli üniformalar giyiyor. Medya karşısına çıkarıldıklarında veya bir alandan geçirildiklerinde genellikle bu üniformalar kullanılıyor. Yine dünyanın dikkatini çeken Guantanamo Hapishanesi'nde tutulan mahkumlara da turuncu üniforma veriliyor.
Siyasi partiler nasıl bakıyor?
Vatandaşların FETÖ davalarına işaret ederek gündeme getirdiği 'tek tip kıyafet' önerisine TBMM'de bulunan partilerin de değerlendirmeleri geliyor. Henüz resmi olarak bir görüşme yapılmış değil. AK Parti Milletvekilleri takip ettikleri duruşmalar sırasında sık sık 'tek tip kıyafet getirilmesi gerektiğine' vurgu yapıyor. CHP'li milletvekilleri ise düzenlemeye olumsuz bakıyor.
AK Parti İstanbul Milletvekili Metin Külünk, "Bu işgalci örgüte normal şartlarda kurallarla mahkemelerde takım elbise kravat içerisindeki bu millete şirin gözükme fotoğraflarına izin verilmemelidir" açıklamasını yapmıştı.
CHP Grup Başkanvekili Özgür Özel ise "Tek tip kıyafet, dünyada genelde otoriter rejimlerde uygulanan ayrıca ABD'nin Guantanamo'daki hapishanede giydirdiği ve dünya gündemine yansımış bir kıyafettir. Bu kişileri mağdur sıfatına da sokabileceğinden ben tercih edilmesini stratejik olarak doğru bulmuyorum" dedi.
Anket: Halk ne istiyor?
Milyonlarca vatandaş, 15 Temmuz darbe girişiminde yer alan hain cuntacılar için 'tek tip' kıyafet şartı istiyor. Her platformda 'idam isteriz' sloganları atan vatandaşlar, sanıkların kıyafetli mesajlarına tepkili.
Yeni Şafak Gündem ekibinin düzenlediği ankette de dikkatleri çeken bir tablo oluştu. Yaklaşık 3 bin kişinin oy kullandığı ankette, okuyuculara "15 Temmuz sanıkları için tek tip kıyafete geçilmeli mi?" sorusu yöneltildi. 'Evet' ve 'Hayır' şıklarının bulunduğu anket sonuçları kısa sürede şekillendi. Yüzde 89'u 'evet', yüzde 11'i ise 'hayır' oyu kullandı.
15 Temmuz sanıkları için tek tip kıyafete geçilmeli mi?
Vatandaşlar sosyal medya üzerinden de yoğun bir kampanya yürütüyor. Darbeciler için turuncu cezaevi üniforması önerisi, çok sayıda vatandaşın en büyük beklentisi durumunda.
