Cumhuriyet nasıl kuruldu

Osmanlı İmparatorluğu’ndan arta kalan Anadolu topraklarında kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin yaşı 95’i buldu.

5 yıl sonra bir asrı dolduracak.

Nerden nereye.

Arka arkaya gelen savaşların ardından ne yokluklardan, iyisiyle kötüsüyle bugünlere gelindi.

Kuruluş yılı olan 1923’de İzmir İktisat Kongresi toplandı. “Hakimiyet-i Milliye, hakimiyeti iktisadiye ile tarsin edilmelidir” temel vurgusu yapıldı.

Yeni sınırlar içinde tahmini nüfus 13 milyondu.

Motorlu kara taşıt sayısı 7 bin 100 adetti.

Toplam demiryolu uzunluğu 4 bin 637 kilometre, deniz filosunun hacmi 50 bin tondu.

Ankara Hükümeti’nin bütçe harcama büyüklüğü 96.1 milyon lira olarak belirlendi.

Kişi başına milli gelir 45 dolardı.

Cari fiyatlarla ihracat 50.8 milyon dolar, ithalat 86.9 milyon dolardı.

**

Yıl 1924: Artan enerji ihtiyacını karşılamak için Zonguldak’ta Türkiye Taş kömürü Kurumu kuruldu.

İlk işçi kuruluşlarından biri olan Amele Teali Cemiyeti faaliyete geçti.

Cumhuriyet döneminin ilk madeni paraları tedavüle çıktı. 1 doların karşılığı 1.87 liraydı.

**

Yıl 1925: Havacılığı yaygınlaştırmak amacıyla Türk Tayyare Cemiyeti kuruldu.

İlk sigorta şirketi iş Bankası Genel Müdürü Celal Bayar’ın talimatıyla Anadolu Sigorta adıyla kuruldu. Şirketin büyük ortakları Union ve İttihadı Milli şirketi oldu.

Ticaret ve Sanayi Odaları kanunu çıkarıldı.

İlk betonarme köprü Menderes nehri üzerine inşa edildi. Uzunluğu 75 metreydi.

Şapka Kanunu kabul edildi.

Yeni devletin ilk posta pulları tedavüle çıkarıldı.

**

Yıl 1926: Türkiye’nin ilk sanayi tesisleri olan Alpullu ve Uşak Şeker fabrikaları açıldı.

Yıl 1927: İlk kağıt paraları 1, 5, 10, 50, 500 ve bin liralık olarak tedavüle çıkarıldı. Banknotlar eski Türkçe ve Fransızca olarak bastırıldı. Baskı masrafı için 85 bin İngiliz Lirası ödendi.

Yıl 1928: Osmanlı döneminin borçlarının ödenme biçimi ve süresi hakkında sözleşme Paris’te imzalandı.

Toplam hekim sayısı bin 78, hemşire sayısı 130’du.

Yıl 1929: İstanbul’da bir otomobil montaj fabrikası kurmak için Ford şirketi ile Maliye vekaleti arasında yapılan anlaşma Meclis’te kabul edildi.

Demiryolları ve Haydarpaşa limanı devletleştirildi.

Yıl 1930: Amerikan Yardım Bankası’ndan 10 milyon dolarlık ilk dış kredi alındı.

Sabit telefon abone sayısı 15 bin 503 adede yükseldi.

**

Yıl 1931: Devletçilik iktisat politikası olarak kabul edildi. İktisadi Buhran Vergisi kanunu devreye girdi.

Yıl 1932: Türkiye, Cemiyet-i Akvam’ın (Birleşmiş Milletler) 56. Üyesi oldu.

Yıl 1933: THY’nin temeli olan Hava Yolları Devlet İşletmesi kuruldu. 7 pilot, 8 makinist, sekiz memur, bir de telsizci olmak üzere toplam 24 personeli vardı. Filoda beş uçak yer alıyordu.

Sümerbank faaliyete geçti. Zamanla sanayi ve bankacılık devine dönüştü.

Yıl 1934: Ankara İstanbul arasında ilk kez tarifeli uçak seferleri başladı.

İlk süt tozu fabrikası Bursa’da açıldı.

Yıl 1935: Paşabahçe Şişe Cam fabrikası üretime başladı.

İstanbul-İzmir telefon hattı açıldı.

Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş kuruldu.

İkinci nüfus sayımında nüfusumuz 16 milyon oldu.

Hafta tatili Cuma gününden Pazar gününe alındı.

**

Yıl 1935: Seka’nın çekirdeğini oluşturan İzmit Kağıt ve Karton fabrikası üretime başladı.

Haliç Köprüsü’nün temeli atıldı.

İstanbul Üniversitesi’nde iktisat fakültesi açıldı.

Gerekçesi dikkat çekiciydi; Memleketimizde başlayan yeni iktisadi inkişaf dolayısıyla eleman yetiştirmek ve ilmi araştırmalar yapmak üzere açılmıştır.

Yıl 1937: Karabük Demir Çelik Fabrikaları (KARDEMİR) kuruldu.

İlk önemli tekstil yatırımlarından Nazilli Basma Fabrikası açıldı.

Hulusi Behçet, bugün kendi adıyla anılan (Behçet) kan damarı hastalığını dünyaya ilk tarif eden bilim insanı oldu.

Latin harfleriyle yazılı ilk Türkçe banknot tedavüle çıkarıldı. Çıkarılan ilk banknot 5 lira değerindeydi.

İran, Irak ve Afganistan’la Sadabat Paktı imzalandı.

**

Yıl 1938: Fransız şehircilik uzmanı Henri Prost’a hazırlattırılan İstanbul Nazım Planı onaylandı.

Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Kuruluş Kanunu kabul edildi.

Sümerbank Merinos Yünlü Sanayi Dokuma Fabrikası açıldı.

Medeni Kanun’da erkeklerin evlenme yaşı 17, kadınların 15 oldu.

Mustafa Kemal Atatürk vefat etti.

İsmet İnönü Cumhurbaşkanı oldu, Celal Bayar Başbakanlık görevine devam etti.

İnönü dönemini başka bir yazıya bırakalım.