Ömrünü eğitim ile kitaplara adadığını, mesleğinden yakıştırılan lakap ve bir hikaye kitabından benimsediği müstear adla gösteren -nadir değil- nadide bir isimdir Muallim Nâci.Yaşadığı zamanda, kendilerini Batı edebiyatını taklide memur sayan sözüm ona ilericiler tarafından, geçmişteki edebi birikime sahip çıkarak yeniyi üretmede ısrar etmesi nedeniyle gerici olarak yaftalanmasına rağmen Muallim Nâci, onların tümünü geride bırakacak şekilde nesirde, şiirde, lügatte, derlemede, eleştiride ve çeviride
Ömrünü eğitim ile kitaplara adadığını, mesleğinden yakıştırılan lakap ve bir hikaye kitabından benimsediği müstear adla gösteren -nadir değil- nadide bir isimdir Muallim Nâci.
Yaşadığı zamanda, kendilerini Batı edebiyatını taklide memur sayan sözüm ona ilericiler tarafından, geçmişteki edebi birikime sahip çıkarak yeniyi üretmede ısrar etmesi nedeniyle gerici olarak yaftalanmasına rağmen Muallim Nâci, onların tümünü geride bırakacak şekilde nesirde, şiirde, lügatte, derlemede, eleştiride ve çeviride birçok esere imza atmıştır.
Aynı ilericilik düzenbazlığıyla CHP yönetimleri sırasında da özellikle yeni nesillere unutturulmaya çalışılan Muallim Nâci, büyük yazarların helkesinden süt içip, münevverliği hak ettiğini de yine kendi yazı gayretiyle, eser verme cehdiyle ispat ettiğinden bilginin, eğitimin ve edebiyatın kıymetini bilenlerce hiç unutulmadı.
Bir aslan nasıl ki yediklerinin toplamıysa, bir münevver de okuduğu ve okuttuğu kitapların toplamıdır. Muallim Naci’nin şahsında bunun en güzel örneği ise, Mehmet Atalay ve Mehmet Yavuz hocalar tarafından hazırlanıp, 2014 yılında Büyüyenay Yayınları arasından Kültürler Kavşağında Edebiyat ve Hikmet – Arap, Fars ve Batı Edebiyatından Tercümeler adıyla tek ciltte yayınlanan, altı kitaplık seçme çevirileridir.
Muallim Naci, Farsça şuarâ tezkirelerinden seçtiği 23 hurde ile Arapça’dan seçtiği 8 hurdeyi, Hurdefürûş; İran şairi Sâib-i Tebrîzî’nin divanından seçtiği şiirleri ve kendisinin şair üzerine bir değerlendirmeyi, Sâib’de Söz; Farsça şiirlerde yer alan atasözlerinden seçmeleri, Sânihatü’l-Acem; Doğu ve Batı edebiyatlarından seçmeleri, Mütercem; Ubeyd-i Zâkânî’nin Risâle-i Dilgüşâ adlı eserinden kısmi çeviriyi, Ubeydiyye ve Fars şairlerinden örnek bir antolojiyi de Numûne-i Sühan adıyla, 1880’li yıllarda yayınlamıştır. Aslında Muallim Naci’nin bu mahiyette Sânihatü’l-Arab, Hikemü’r-Rifâî, İnşâ ve İnşâd vb. başka çevirileri de vardır ama söz konusu kitapları zikrettiğimiz yeni adla yayına hazırlayan hocalarımız isimlerini verdiğimiz altı kitabı birleştirmeyi takdir etmişler.
Arapça, Farsça beyit ve atasözlerinin orijinal yazımlarıyla birlikte 512 sayfa tutan altı kitabın her birinden örnekler vermem mümkün değil.
Ancak Mütercem’de, Hz. Ali’nin sözlerinden ve vasiyetinden, İmam Gazalî, Fahrüddîn Râzî, Mevlânâ Câmî ve Sultan I. Selim gibi isimlerden verilen örneklerin varlığından hareketle, kitaba edebiyat kelimesinin yanı sıra, hikmet kelimesinin çok yakıştığını belirterek, sadece Sânihatü’l-Acem’den kimi alıntılarla yetineceğim.
Hâfız-ı Şîrâzî’den:
-“Bu dünyada nice başlar testi toprağı olmuştur.”
-“Dostlar burada, düşmanlara ne hacet!”
-“Peşini bırakıp da veresiyeyi seçen arif değildir.”
-“Güzelce düşün! Dikensiz gül var mıdır?”
-“O kadar naz yapma! Bu bahçede senin gibi pek çok çiçek açtı!”
-“Dostun cefası yalancının himayesinden evladır.”
-Kimin yolunda bela tuzağı yok ki?”
-“Musa’yı bırakmış da buzağının arkası sıra gidiyor.”
-“Ateşe atılacak hırka çok.”
-“Hüma kuşuna de ki: Papağanın çaylaktan aşağı tutulduğu bir yere şerefli gölgeni salma.”
-“Edebi olmayan sohbete layık değildir.”
-“O eşiği, canı ancak eteğinde olan öpebilir!”
-“Gözün olmadığı yerde güzellikle çirkinlik eşittir.”
Kelîm-i Kâşânî’den
-“Sudan ayrı düşen balığın ateşten korkusu olmaz.”
-“Gülün yakası yırtıldı, kokusunu nasıl saklasın.”
-“Karanlık oda için bir mum, yüz levhadan makbuldür.”
-“Gönül! Gayretin varsa ihtiyaçların verdiği acıdan dolayı ölüme talip olma; çünkü bu tür bir istek, dilencilikten başka bir şey değildir.”
-“Hayat bir denizdir; timsahı hadiselerdir. Beden, gemidir; ölüm, sahile varmaktır.”
-“Sedef, içinde inci bulunmadığı zaman açıktır.”
-“Vefa ne yaptı ki senin gönlünde yer bulamıyor.”
-Yelpazenin elinde rüzgardan başka bir şey yoktur.”
-“Sermayesiz kişinin dükkan kaygısı yoktur.”
-“Yanmayan mumun pervanesi olmaz.”
-“Süprüntü selin önünü alamaz.”
-“Mushafın mıstarı olmamakla, mânâsı eğri olmaz.”
-“Mabudu para olan adamın mushafı sikke yazısıdır.”
Bu vesileyle Muallim Nâci’ye rahmet dileyerek, bu haftaki kitap önerimizi de muhteviyatı onunkiyle benzeşen kitaplardan yapalım:
-Mübeşşir İbn Fâtik, Muhtâru’l-Hikem – Hikmetli Sözler, çeviren: Osman Gürman, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2013
-Sinan Paşa, Maârif-nâme – Özlü Sözler ve Öğütler Kitabı, hazırlayan: Mertol Tulum, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2013
-Musa Balcı, Taşa Kazınmış Sözler – İslam Öncesi Fars Öğüt Edebiyatı, Büyüyenay Yayınları, İstanbul 2016
#Muallim Nâci
#Kitap
