Geçen hafta kaleme aldığımız makalemizde ifade ettiğimiz; Bakan Şimşek sunumunda atıfta bulunulan “One Hundred Inflation Shocks: Seven Stylized Facts” orijinal isimli, mealen “Yüz enflasyon şoku: Yedi gerçek” diye tercüme edebileceğimiz, IMF kaynaklı makaleyi sizler için incelemek şart oldu.
Zira yeni ekonomi yönetimi ilk sunumundan itibaren bu makaleye atıfta bulunuyor ve seneyi devriyesine vardığımız bugün itibariyle halen atıf devam ediyorsa araştırmanın ekonomi politikamızda yeri önemli diyebiliriz.
İlgili makalenin cevap aradığı sorular şunlar:
* Enflasyonun şok öncesi oranına dönmesi (ya da “çözülmesi”) ne kadar zaman aldı?
* Enflasyonun çözülmesi hangi politikalarla ilişkilendirilmiştir?
* Enflasyonun çözülmesi büyüme ve işsizlik açısından fedakârlık gerektirdi mi?
2021’de başlayan enflasyon şoku, uzun bir fiyat istikrarı döneminin ardından geldi. Enflasyonun “geçici” olacağı yönündeki tahminler, 2022-23 yıllarında enflasyonun yükselmesi ve çoğu analist ve merkez bankası tarafından beklenenden daha kalıcı olmasıyla birlikte acı gerçeklerle yüzleşildi.
2022’de enflasyon OECD ülkelerinde yüzde 8’in üzerine çıkarak 1984’ten bu yana en yüksek oranına ulaştı ve yükselen piyasa ve gelişmekte olan ekonomilerde 1990’lardan bu yana ilk kez çift haneye yaklaştı.
İlgili makaleye göre küresel enflasyonda artışın sebepleri:
Bu ani enflasyon artışında, ülkeler arasında göreceli önemi değişen çeşitli faktörler rol oynamış, bunlar;
* İlk olarak, Rusya’nın Ukrayna’ya açtığı savaş küresel emtia piyasalarını bozmuş ve firmalar ile hane halklarını etkileyen bir enerji ve gıda fiyat şokunu körüklemiştir.
* İkinci olarak, tedarik zincirleri pandemi nedeniyle yaşanan kilitlenmeler ve tüketimin hizmetlerden mallara dönmesi nedeniyle zorlanmıştır.
* Üçüncüsü, salgının gerilemesiyle birlikte talep beklenenden daha hızlı toparlanmış ve talebi uyarıcı mali politikalarla birlikte (özellikle ABD’de) arz-talep dengesizliklerine yol açmıştır.
* Son olarak, daha önce görülmemiş işgücü piyasası sıkılığına eşlik eden nominal ücret artışları enflasyondaki sürekliliği daha da kötüleştirmiştir.
Şimdi gelelim tespitlere:
1. Enflasyon, özellikle ticaret hadleri şokundan sonra kalıcıdır: Tarihsel sonuçlar, 1973-79 petrol krizleriyle ilişkili ticaret hadleri şoklarının ardından daha da kötüleşmiştir; krizlerin yüzde 50’sinden azı 5 yıl içinde çözülmüş (61 krizden 29’u) ve enflasyonun düşmesi ortalama 3,5 yıl sürmüştür.
2. Çözümlenemeyen enflasyon dönemlerinin çoğunda “erken kutlamalar” söz konusudur; enflasyon başlangıçta düşmüş ancak daha sonra yüksek bir seviyede plato yapmış ya da yeniden hızlanmıştır.
3. Enflasyonu çözen ülkeler daha sıkı para politikasına sahipti. Bu ülkelerde daha sıkı maliye politikası ve şok öncesi daha iyi enflasyon çıpası için daha zayıf kanıtlar vardır.
4. Enflasyonu çözen ülkeler, şok sonrası yıllardaki politika duruşunun sürekliliğine bağlı olarak, zaman içinde daha tutarlı kısıtlayıcı politikalar uygulamıştır.
5. Enflasyonu çözen ülkeler nominal döviz kuru değer kaybını sınırlamıştır.
6. Enflasyonu çözen ülkelerde nominal ücret artışı daha düşük olmuştur. Daha düşük nominal ücret artışı daha düşük enflasyonla aynı zamana denk geldiğinden, bu durum daha düşük reel ücret artışına dönüşmemiştir.
7. Enflasyonu çözen ülkeler kısa vadede daha düşük büyüme yaşamış ancak 5 yıllık ufukta bunu yaşamamıştır. Bu durum potansiyel olarak makroekonomik istikrar ve politika kredibilitesinin zaman içindeki faydalarının daha sıkı bir politika duruşunun maliyetlerini dengelediğini göstermektedir.
Yukarıdaki tespitler vakaların analizinden çıkan neticelerdir. Dolayısıyla gerçekleşen, gerçek hayattan bilgilerdir.
Bu makaleye göre Türkiye perspektifinde öne çıkacak tespit ve zorluklar; maaş zamlarının nominal olarak az olacağı ancak bunun reelde (satın alma gücü açısından) düzelmeye sebep vereceği, başarıyı erken kutlayıp gevşemeye dönmenin ise ağır bir başarısızlık getireceği, yerel paranın değer kazanacağı ve kısa vadede büyümeye negatif etki oluşsa da beş yıl ve ötesinde büyümeye pozitif katkı sunmasıdır.
Sağdan soldan haber edinme gayreti yerine geleceği planlarken bu maddelerin aklınızdan çıkmamasında fayda var. Zira yol haritasında bunlar sırasıyla önümüze gelecektir.
