Kafkaslar ve Orta Asya üzerinden ekonomi güvenliği tartışmaları

Küresel risklerin arttığı ve bölgesel baskıların yoğunlaştığı bir dönem yaşıyoruz. Eski adı ile İpekyolu, modern yaklaşım ile “Kuşak ve Yol İnisiyatifi” olarak adlandırdığımız rota üzerindeki ülkeler pek çok gelişmeye gebe görünüyor. Dahası dünyanın ekonomik ağırlık merkezi Batı’dan Doğu’ya kaydıkça, rota üzerindeki doğal kaynak zengini ülkeleri zor günler bekliyor.

Trump’ın başkanlık ofisine gelir gelmez yaptığı ilk işlerden birisi ABD’yi çok taraflı ticaret antlaşmalarından çekip Çin’e karşı başlattığı ticaret savaşı oldu. Ticaret savaşı her ne kadar teknik olarak iki ülkenin birbirlerine karşı verdikleri ticaret açığı üzerinden yorumlansa da son durum çok daha farklı bir sebebi içeriyor. Soğuk Savaş’ın ardından sona eren çift kutuplu dönemi iyi değerlendiremeyen ABD, küresel ekonomik ve siyasi gelişmelerin neticesinde çok kutuplu hale gelen yeni dünya düzeninde eski gücüne kavuşmak için yoğun bir politika işletiyor. Açıkçası ben her ne kadar buna “politika” diyerek yumuşatmaya çalışsam da ABD’nin uyguladığı stratejiler dönem dönem savaşın da ötesine geçecek sertlikleri içeriyor. Trump bu stratejiye seçim kampanyasında “Make America Great Again” (Amerika’yı yeniden güçlü hale getirmek olarak ifade edebiliriz) demişti.

ABD’nin yeniden güçlü hale gelmesi ve potansiyel rakiplerini elemine etmesi için karşısında dört büyük problem var. Bunlardan birisi Avrupa Birliği. Trump yönetiminin Brexit’e verdiği açık destek Avrupa Birliği’ni karıştırmaya yetti. Bir diğer sorun Çin. ABD her ne kadar ekonomik maliyetler ödese de bir yandan Çin’i ekonomik olarak sıkıştırıyor, diğer yandan da bölgesel olayları tetikleyerek veya destekleyerek coğrafi bir kuşatma yapıyor. Kuzey Kore, Hong Kong ve Orta Asya’daki son dönem yaşanan yüksek tansiyon bunu gösteriyor. Önemli sorunlardan bir tanesi ise Hindistan. Uzun yıllardan bu yana sakin gibi görünen Keşmir konusunun yeniden alevlenmesini dikkatle izlemek lazım. ABD’nin dördüncü problemi ise Rusya. Putin ile beraber yeniden sahaya dönen Rusya başta Ortadoğu olmak üzere ABD’nin kontrol altında tutmak istediği coğrafyalarda önemli aksiyonlara imza atıyor. Hal böyle olunca da ABD, Rusya’nın yakın coğrafyasına yönelik yeni stratejilerle bölgede faaliyet gösteriyor.

Savaşlar uzun vadeli ekonomik çıkarları maksimize etmek için kısa vadede harcama yapılan olaylardır. Tarih kitapları stratejik öneme sahip ticaret yolları ve yüksek hacimli ticareti olan şehirlere sahip olmak için yapılan savaşlara ilişkin çok sayıda kayıt içerir. Hatta tarihçiler arasında Birinci Dünya Savaşı’nın Ortadoğu petrolleri, İkinci Dünya Savaşı’nın ise Hazar petrolleri için çıktığına yönelik yorumlara sık sık rastlanır. Savaşların görünen amacı bu kadar açık olmasa da savaş anındaki stratejiler ve sonrasındaki paylaşımlar bu savı destekler nitelikte.

Bugün de benzeri bir şekilde Rusya’nın etrafındaki coğrafya başta olmak üzere zengin doğal kaynağa sahip ülkeleri ve ticaret rotaları üzerindeki stratejik önemdeki başkentleri belirgin riskler bekliyor. Ülke liderlerini değiştirmeyi amaçlayan olaylar ile çıkar dengelerini değiştirecek adaylara alan açacak demokrasi dışı süreçlerin gündeme gelmesi muhtemel görünüyor. Böyle bir sürecin engellenmesinin sadece söz konusu ülkeler için değil aynı zamanda bölge ve nihayetinde küresel barış açısından büyük önem taşıdığı aşikar.

Demografik olarak karışmaya/kaşınmaya müsait olan ve ekonomik gücün el değiştirmesinin siyasette kırılgan etki etmesi muhtemel ülkelerdeki istikrarın her şeyden önemli olduğu bir dönemdeyiz. Kendi kendisini finanse edecek bir savaşın fitilinin ateşlenmesi için zengin kaynak sahibi ülkelerden daha uygun bir seçenek de yok. O halde küresel aktörlerin uzun vadede kendi ekonomi güvenliğini sağlamak için Orta Asya ve Kafkasya’daki ülkeleri ateşe atmaktan çekinmeyeceğini göz ardı etmemek gerekiyor.