Dün Nobel Ekonomi ödülleri sahiplerini buldu. Bu yıl ödülü Amerikalı iktisatçı Thomas Schelling ile İsrailli matematikçi Robert Aumann paylaştı.

Bu ikisinin ortak paydası, ikisinin de oyun teorisi üzerine çalışmaları. Zaten Nobel ödülü ile yapılan basın açıklamasında ödülün "oyun teorisi aracılığıyla çatışma ve işbirliği üzerine anlayışımızı genişlettikleri için" verildiği kaydedilmiş.

1921 doğumlu Thomas Schelling'in en meşhur çalışması, 1960 yılında Harvard Üniversitesi'nce basılan "Çatışmanın Stratejisi" adlı kitap. Kitap, pazarlık ve stratejik davranış üzerine yapılan tahlillerden oluşuyor ve kimilerine göre savaş sonrası Batı dünyasını etkilemiş ilk yüz kitap arasında değerlendiriliyor.

Schelling'in oyun teorisinden hareketle kurduğu modeller, pazarlık masasına oturan veya muhtemelen sonuçlarından biri çatışma olabilecek bir sürecin taraflarının davranışlarını irdeler. Bu çerçevede, Schelling yaşadığı döneme de uygun olabilecek bir tarzda, bu modeller örneklerini hemen her zaman nükleer yarış ve soğuk savaş ikliminden seçmişti.

Soğuk savaş döneminde sıklıkla karşılaşılan bir davranış tarzı, tarafların ellerindeki kartlardan önemli bir kısmını yakmasıydı. Böylece taraflar bilinçli bir şekilde ellerindeki alternatifleri azaltmaktaydı. İlk bakışta anlamsız gözüken bu davranış, esasında karşı tarafa sürecin ancak belli bir yönde gitmesine izin verileceği mesajını veriyordu.

Köprüleri yakmak, insan davranışının hayli geniş tahayyülü içinde bildik bir yöntem gibi gelse de, karmaşık davranış yapılarını tasnif ederek anlaşılabilir parçalara ayırmak kimi zaman hayli zor olur. Nitekim hemen Schelling'iin ardından söz konusu davranış modelleri, matematiksel olarak ifade edilebilir biçimlere sokulabilmiştir.

Schelling'in bu çerçevede dile getirdiği, güven unsurunun tesisi ve uzun vadede kazanç elde etmek için kısa vadede yük altına girilmesi gibi stratejik davranışlar, bugün uluslararası ilişkiler bir yana, piyasa - ekonomi yönetimi ilişkilerinin tahlilinde, tekelci rekabet koşullarının belirlenmesinde, şirketlerin stratejik karar mekanizmalarında kullanılır olmuştur.

Bir başka kitabında da (Mikro Dürtüler ve Makro Davranışlar - 1978) Schelling, muhtelif sosyal alanlarda oyun teorisine dayalı anlamlı davranış kalıplarının sonuçlarını irdeler. Mesela ayrımcılığın, tarihsel olarak hep baskıcı ve önyargılı anlayışla bir arada ele alındığı gözlemlenmiştir. Schelling bir modelinde, hoşgörülü toplumlarda bile ayrımcılığın tabii olarak gelişeceğini ve fiili bir durum alacağını ve hoşgörüsüzlüğün bu fiili durumdan neşet edebileceğini ortaya koyuyor.

Nobel ödülüne layık bulunan Robert Aumann ise aslen matematikçi. Schelling gibi, Aumann da oyun teorisi üzerine yoğunlaşmış. Aumann, Schelling'in aksine matematiğin içinde kendini ifade edebilen biri. Çalışmalarının ana teması, çok taraflı ve uzun vadede aynı kişilerle sık sık tekrarlanan oyunlarda diğer ortamlardan farklı davranışlar gösterilebileceği üzerine duruyor. Burada tarafların birbirlerine verdiği bilgiler, "oyun" boyunca sergiledikleri davranışlar ve bizatihi verdikleri kararlar, sürecin tekrarlanacağı ve uzun süreceği varsayımı üzerine oturuyor.

Aumann, bu tarz ortamlarda işbirlikçi davranışlara çok daha sık rastlanır olduğunu ortaya koyuyor. Tekrarlanan oyun teorisi, bugün aynı piyasada fiyat rekabeti içinde olan firmalardan aynı sulama şebekesini kullanan çiftçilere, sınır çatışması yaşayan komşu ülkelerden tartışmalı geçen çevre konferanslarına kadar geniş bir sahada uygulama imkânı buluyor.

MELİKŞAH UTKU

Künye

Temsilcilikler

Abone Formu

Mesaj Formu

Online İlan