Türkiye-Vatikan [Papalık] Diplomatik İlişkilere Doğru kitabının yazarı Dr. Rinaldo Marmara ile Vatikan arşivlerini ve Türk tarihi için önemini konuştuk.
Öncelikle şunu merak ediyorum: Vatikan arşivlerine yolunuz ne zaman nasıl düştü?
Hayatta şans dediğiniz, doğru zamanda ve doğru yerde bulunmanız, tanıştığınız kişilerdir. Ben Vatikan arşivleri ile doktora yaparken tanıştım. Sonrasında yazdığım “Türk Dostu Papa XXIII. Jean” kitabı ile arşivin kapıları daha da açıldı. 25 yıldır Vatikan arşivlerinde çalışmalarımı sürdürüyorum ve az çok bu arşivi tanıyorum.
GİZLİ DEĞİL ÖZEL
Dünyada Vatikan arşiv ve kütüphanesine yönelik “sırlı” bir yaklaşım var.
Vatikan Arşiv ve Kütüphanesi’nden bahsedilince ilk başta akla “gizlilik” geliyor ve Arşiv’in resmi adı da bunu çağrıştırır niteliktedir: Archivio Segreto Vaticano (Vatikan Gizli Arşivleri). Fakat Vatikan’ın dilindeki anlamında, “Segreto/Gizli” kelimesinin “özel” anlamına geldiğini de düşünürsek, sorumuza bir cevap bulmuş oluruz. Nitekim bugün, karışıklığa yer vermemek için, Vatikan’da “Segreto” yani gizli kelimesinin yerine “Apostolico” (Apostolik) kelimesi kullanılıyor. Yine de her zaman, her mekânın gizli bir kısmı mevcut olabilir ve bu gizli bir arşiv ya da gizli bir kütüphane de olabilir. Fakat gerçekçi bir düşünce ile Vatikan’ın araştırmacılara sunduğu 87 kilometre raf uzunluğundaki çok değerli arşiv belgeleri ile yetinerek, bunlardan tarihimizle ilgili olanlarını çıkarıp dünyaya tanıtabilirsek bile büyük bir vazife yerine getirmiş oluruz.
Peki her talep eden araştırmacı Vatikan’da araştırma yapabilir mi?
Türkiye-Vatikan ilişkilerinin tarihi ne kadar geriye gidiyor?
Vatikan’la Türkiye arasındaki resmî ilişkiler, XXIII. Jean’ın papalığı döneminde 1960’ta kuruldu. Fakat Fatih Sultan Mehmed’den beri padişahlarla papalar arasında dostane ilişkiler mevcuttu ve bunu kanıtlayan binlerce belge Vatikan arşivlerinde araştırmacılarının ilgisini bekliyor. Bu dostane ilişkilerin tarihi henüz yazılmamıştır.
PADİŞAH MEKTUPLARINDAN OSMANLICA ELYAZMALARINA
Vatikan’da Türk tarihine kaynaklık edecek ne tür belgeler ve yazmalar var?
Vatikan arşivlerinin “en tarafsız arşivlerden” olduğunu söylüyorsunuz. Bunu biraz açar mısınız?
Her devletin arşivleri kendi milli görüşlerini yansıtır. Bu bir geçektir. Vatikan arşivleri ise en tarafsız olanıdır, çünkü bildiğiniz gibi “milliyet” mefhumu yoktur; bir papa İtalyan, Polonyalı, Alman veya Arjantinli olabilmektedir. Tarihi olaylar olduğu gibi yansıtılıyor bu arşivdeki vesikalarda milliyet ve hatta din farkı gözetilmeksizin. Bunların çok sayıda örneği var. Bu sebepten dolayı en çok itibar edilen arşivlerin başında gelir. Bizim de faydalanmamız lazım.
Vatikan’daki Lozan yolda
Vatikan’la Türkiye arasındaki ilişkilere dair yeni çalışmalarınız var mı?
Türkiye’de bir ilk
Aydın Üniversitesi Yayınları’ndan çıkan son kitabınız Cumhuriyet’in ilk yıllarına dair çok önemli belgeleri içeriyor...
Vatikan arşivlerinden belgeli katalog girişimi Türkiye’de bir ilk ve bunu İstanbul Aydın Üniversitesi ile gerçekleştirme imkânı buldum. Bu vesileyle Aydın Üniversitesi’nin değerli başkanı Mustafa Aydın’a teşekkür etmek isterim. İlk belgeli katalog “Türkiye-Vatikan [Papalık] Diplomatik İlişkilere Doğru”, Cumhuriyet’in ilk yıllarına dair önemli belgeleri içeriyor. İtalyan Piskopos Angelo Rotta’nın 1925-1930 yılları arasında İstanbul’da Gayrıresmi Papalık Temsilcisi sıfatıyla görev yaptığı dönemdeki resmi yazışmalar bunlar.
Biraz içeriklerine değinsek…
Mesela bir belgede Rotta, Papalık Dışişleri Bakanı Kardinal Gasparri’ye Ankara’daki Halk Partisi kongresi, dış politika, Ermeni sorunu gibi Türkiye’deki siyasi konulara dair bilgilendirme yapılıyor. Bir belgede de Rotta’nın Kardinal Gasparri’ye Türkiye Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras’ın İtalya seyahatine dair bilgi verdiğini görüyoruz. Ayrıca Rotta’nın İsmet İnönü’ye dair fikirlerini içeren raporu da Türkiye’nin siyasi gidişatına dair raporlara ekleyebiliriz. Sadece bu birkaç misal ile yetineyim ve meraklılara kitabımı keşfetme zevkini bırakayım. Umarım bu belgeli katalog çalışması üniversitenin bünyesinde devam eder ve Türk tarihi ile ilgili yüzbinlerce belge araştırmacıların istifadesine sunulur...