Ülkemizde her yıl özellikle kış aylarında yüzlerce kişi sobadan sızan karbonmonoksit gazından zehirlenerek hayatını kaybediyor. Zehirlenmeler çoğunlukla yakıt ve soba kullanımında doğru yöntemin bilinmemesi ve küçük ihmaller yüzünden yaşanıyor. Kalitesiz yakıt, temizlememiş baca ve doğru kullanılmayan sobaya bağlı olarak, rüzgarın da etkisiyle bacanın dumanı geri tepmesi sonucu karbonmonoksit gazından zehirlenmeler meydana geliyor. Uzmanlar, bu tür olaylarda baca temizliği, soba kullanımı ve yakıt kalitesinin önemli bir etken olduğuna dikkat çekiyor.
Uzmanlara göre soba zehirlenmelerinin önüne geçmek için şunlar yapılmalı:
BACALAR TEMİZLENMELİ
Bacalar mutlaka temizlenmeli; is, kurum ve katran bağladığı zaman baca kesiti daralır ve çekim gücü düşer. Baca temizlenmediği zaman da soba içine yanma için yeterli hava giremez. Böylece yanma yavaşlar, yanma verimliliği düşer ve dumanlı yanma olur. Rüzgarlı havalarda da sık sık baca gazı teper ve oda içine duman sızar. Bacalarda mutlaka baca başlığı kullanılmalıdır. Aksi durumda rüzgarlı havalarda zararlı ve zehirli gazlar teperek zehirlenmelere neden olabilir. Sık sık baca tepmesi oluyorsa, baca deliğinin uygun olup olmadığı kontrol ettirilmeli. Bina bacası çatının en yüksek noktasından en az 1 metre yüksekte olmalı ve çıkan gazların dağılabilmesi için yanındaki binalardan 6 metre uzakta olmalıdır. Baca rüzgardan fazla etkilenmeyecek şekilde iyi çekişli olmalıdır. Lodoslu bölgelerde bacaya klape takmak geri tepmeleri önlemede yararlı olabilir.
SOBA KURULMASI
Soba duvardan en az 50 ve en çok 150 santimetre uzağa kurulmalı. Borular mümkün olduğunca kısa ve düşey doğrultuda olmalı. Yatay borular bacaya doğru yüzde 10 eğimle yükselerek takılmalı. Fazla dirsek ve borudan kaçınmalı, en fazla iki dirsek kullanılmalıdır. Delik boru kullanılmamalı. Soba, dirsek ve boru eklem yerleri duman sızdırmamalı, eklem yerleri birbirine uygun bir şekilde geçirilmelidir. Baca ve soba borusu bağlantısının uygun biçimde yapıldığından emin olunmalı. Soba boru ucu, baca deliğine fazla sokulup tıkanmamalı ve bacayı daraltmamalıdır. Soba boruları pencere ve duvardan dışarı çıkarılıp uzatılmamalıdır.
YAKIT VE SOBA KULLANIMI
Soba odanın içinde en uygun yere yerleştirilmeli, altına yanıcı olmayan bir maddeden altlık konmalı. Verimli yanması için soba en fazla üçte iki oranında doldurulmalı. Mutlaka üsten yakılmalı ve daha sonra üzerine hiç kömür ilavesi yapılmamalı. Soba tutuşuncaya kadar alt ve üst delikleri açık tutulup, tutuştuktan sonra delikler kademeli olarak kapatmalı. Kömür bittiğinde tekrar temizlenip aynı şekilde yakılmalıdır. Yatarken soba üzerine kürekle kömür atılıp hava ve duman kapakları kısmen kapatılıp sobayı uyumaya bırakılmamalıdır. Baca klapesi tam olarak kapanmamalı, sobanın hava ve duman kapaklarının kapatılması zehirlenmeye davetiye çıkartır. Lodoslu havalarda yatmadan soba mutlaka söndürülmeli. Verimli yanma için sobaların külleri günlük temizlenmelidir. Hangi tip soba olursa olsun, soba yanarken uyunmamalı. Soba borusuna çamaşır kurutmaya yönelik aksesuarlar takılmamalı. Sobanın kurulu olduğu odada yatılmamalı, yatılmak zorundaysa da sönmüş olmalıdır. Soba yanan odada yatılmak zorunda ise kişinin başı sobadan en az 1.5 metre uzakta, kapıya yakın olmalı ve kapı hafifçe açık olmalıdır. Odada kirli gazın birikmesi önlenmelidir. Kapı ve pencere sıkı şekilde kapatıldığında yanmakta olan sobaya yeterli hava giremez ve baca çekişi düşer. Soba içine yeterli havanın girememesi eksik yanmaya neden olur. Bu da orta ve şiddetli rüzgarlı havalarda baca gazının sobadan sızarak oda içine dolmasına ve zehirlenmeye yol açar.
ZEHİRLENME VE YAPILMASI GEREKENLER
Karbonmonoksit gazını soluyan kimsede hafif uyuşukluk, durgunluk ve uyuklama hissi belirir. Bu belirtiler zehirlenmenin başladığı anlamına gelir. Sobalı bir odada otururken; yorgunluk, halsizlik, baş dönmesi, baş ağrısı, uyku hali, bulantı, kusma, görme bulanıklılığı, huzursuzluk hissedilince pencere ve kapıyı açın, odaya taze hava girmesini sağlayın. Zehirlenen kişiyi derhal ortamdan uzaklaştırılıp, temiz havaya varsa saf oksijenle teneffüs ettirilmeli ve acilen en yakın sağlık kurumuna götürülmelidir.
Biraz daha fazla karbonmonoksite maruz kalındığında hareket yeteneği felce uğrar, insana tatlı bir rehavet çöker ve uyuklama isteği doğar. İleri aşamada titreme, kas kasılmaları ve çene kilitlenmesi başlar. Gözler bir noktaya dikilir ve ateşlenme olur. Solunum ve kalp atışları yavaşlar, vücut ısısı düşer, his ve şuur kaybolur ve ölüm gerçekleşir.