Şeyhü'l-müverrihîn (Tarihçilerin şeyhi) Halil İnalcık, Fatih Sultan Mehmed'e dair yazdığı bir makalede şu önemli tespitte bulunur: 'Fatih, tarihte imparatorluk kurucularının vasıflarını taşır, dünya hâkimiyetini amaç edinmiş kudretli bir kumandan ve geniş görüşlü bir kültür adamı(dır).' Arapça, Farsça, İtalyanca ve Rumca bilen, Doğu ve Batı kültürlerine hâkim bir sultandır Fatih. Bunun yanında kitap sevgisi de dillere destandır hem de daha yaşadığı dönemde… Fatih'e tarih ve coğrafya konularında danışmanlık yapan İtalyan gezgin Anconalı Cyriaco'nun hükümdara yüksek sesle kitap okuduğu, Fatih'in de bundan çok memnun olduğu rivayet edilir. Böyle kitap dostu bir padişah hakkında son yıllarda çıkan bazı eserlere göz atalım istedik. Bakalım 'Fatih kitaplığı'nda neler var?
En yeni eser: Fetih ve Kıyamet
İstanbul'un fethi ve Fatih'e dair son yıllarda yapılan en önemli araştırmaya Timaş Yayınları'ndan çıkan Fetih ve Kıyamet: 1453 İstanbul'un Fethi ve Kıyamet Senaryoları adlı kitabıyla imza atan Feridun M. Emecen Osmanlı tarihinin en girift ve çapraşık meselelerini büyük bir vukufiyetle çözmeye devam ediyor. Fatih'in İstanbul tutkusunu, fetih öncesinde ve sonrasında İstanbul'un Doğu ve Batı dünyasında nasıl algılandığını dönemin kaynaklarının şahitliğinde okuyoruz. Eserini akademik bir metodla ve herkesin kolayca anlayabileceği bir tarzda kaleme alan Emecen, ayrıca gemilerin karadan yürütülmesi, şehre nereden girildiği ve şehrin savaşla mı yoksa anlaşma ile mi ele geçtiği gibi pek çok tartışmalı konularda da yeni fikirler ileri sürüyor kitabında.
YABANCI KAYNAKLARDA FATİH
Fethe ve Fatih'e dair yabancı kaynakların en önemlilerinden biri de Bizans saray görevlisi, diplomatı ve tarihçisi olan Yorgios Sfrancis'tir. İstanbul'un fethini gören son Bizans tarihçisi olan Sfrancis'in 15. yüzyıl Osmanlı-Bizans tarihinin temel kaynaklarından biri olan 'Chronicon Minus' isimli eseri Yorgios Sfrancis'in Anıları adıyla Kitabevi Yayınları tarafından Levent Kayapınar çevirisi ile yayınlanmıştır.
Bir diğer Bizans kaynağı ise 15. asırda yaşamış olan Bizans tarihçisi Dukas'ın kaleme aldığı eserdir. İstanbul'un Fethi: Dukas Kroniği (1341-1462) adıyla ve Vladimir Mirmiroğlu çevirisiyle Kabalcı Yayınları tarafından yayınlanan kitapta Osmanlı'nın kuruluşundan İstanbul'un fethi dahil meydana gelen olaylar anlatılmaktadır.
İmzorlu Kritovulos'un 'Historia' adını taşıyan ve II. Mehmed'in tahta çıkışı, Rumeli Hisarı'nın yapımı, İstanbul'un kuşatılması, fethi, pek çok adanın ve memleketin ele geçirilmesini anlatan; devri için eşsiz bir kaynak olan eser, Kritovulos Tarihi adıyla Kabalcı Yayınları tarafından yayınlanmıştır.
Editörlüğünü Mustafa Armağan'ın yaptığı Timaş Yayınları'nca neşredilen Tüm Yönleriyle Fetih ve Fatih adlı kitapta okuyucuların konuya ilişkin ayrıntılı bilgiye ve zengin kaynaklara ulaşabilmeleri mümkün. Halil İnalcık'tan Ekmeleddin İhsanoğlu'na, Semavi Eyice'den Gönül Tekin'e, Nevra Necipoğlu'ndan İskender Pala'ya pek çok uzmanın kaleme aldığı makalelerden oluşan eser raflarda sizi bekliyor. Ayrıca Mustafa Armağan'ın Ufukların Sultanı, Gülün Fethi ve Fatih'in Rüyası kitaplarıyla 'bir proje adamı' olarak Fatih'i anlatıyor. İstanbul'un fethini gün gün anlatan bir diğer ilgi çekici kitap ise Mahmut Ak ve Fahamettin Başar'ın hazırladığı İstanbul'un Fetih Günlüğü adlı eser. Çamlıca Basım-Yayın tarafından yayınlanan eserde Fatih'in şehzadelik zamanı, ilk ve ikinci hükümdarlığı, kuşatma hazırlıkları, kuşatma ve fetih kronolojik bir şekilde ele alınıp incelenmiştir. Kitabı okurken kendinizi adeta fethin ortasında zannedebilirsiniz. Fatih devrinin belki de en çok tartışılan meselelerinden biri olan 'kardeş katli' bahsinin de yer aldığı meşhur 'Kanunname' de günümüz Osmanlı tarihçiliğinin önemli isimlerinden Abdülkadir Özcan tarafından Atam Dedem Kanunu adıyla hazırlandı. Osmanlı saray hayatı, devlet teşkilatı, suçlar ve cezalar gibi pek çok konuda kaynak niteliği taşıyan eser Yitik Hazine Yayınları aracılığıyla okurlarıyla buluştu. Dünyaca ünlü Osmanlı tarihçisi Heath Lowry ise Fatih ve dönemi hakkında son zamanlarda yapılan en ilginç çalışmalardan birine imzasını attı. Lowry On Beşinci Yüzyılın Gerçekleri: Limnos (Limni) Adasında Yaşam adlı eserinde hem Osmanlı hem de Bizans kaynaklarını kullanarak 15. yüzyılda Osmanlıların fethettikleri bölgelerde nasıl bir 'Pax Ottomanica' meydana getirdiğini Limni adası örneği üzerinden bütün ayrıntılarıyla gözler önüne seriyor. Lowry'nin peşine düştüğü bir soru Fatih'in bir başka yönünü karşımıza çıkarıyor: 'Fatih Limni'yi şifalı toprağı için mi fethetti?'
Edebiyatın da 'Fatih'i
İstanbul'un fethi ile tüm dünyada büyük yankı uyandıran ve devletten imparatorluğa geçiş sürecini gerçekleştiren Fatih'in edebî eserlere konu olmaması düşünülemez. Öyle de olmuş; romandan hikâyeye, şiirden tiyatroya pek çok edebî türde eser verilmiş Fatih ve fetih hadisesi etrafında. Fatih'in edebiyata yansıyan yüzünü ele alan derli toplu bir çalışma var elimizde: Editörlüğünü Kazım Yetiş'in yaptığı Türk Edebiyatında İstanbul'un Fethi ve Fatih. Kitabevi Yayınları'nca neşredilen eserde sahasında uzman 3 ayrı ismin Türk şiirinde, romanında ve tiyatrosunda bu büyük hadisenin nasıl yankılandığına dair yazıları yer alıyor.
Bu büyük hükümdarın romanlarda nasıl bir 'imaj' ile karşımıza çıktığının cevabını ise Hat Yayınları'nca neşredilen Halim Kara'nın Osmanlı'nın Edebî Temsili: Tarihsel Romanda Fatih'te buluyoruz. Erken Cumhuriyet döneminden günümüze, İskender Fahrettin Sertelli'den Apdullah Ziya Kozanoğlu'na, Feridun Fazıl Tülbentçi'den Mustafa Necati Sepetçioğlu'na, Nedim Gürsel'den Okay Tiryakioğlu'na Fatih'in 'edebî karakterizasyonu'nun farklı özellikleri ortaya konuluyor bu kitapta. Sizin de tahmin edebileceğiniz gibi bir yandan İstanbul'un fethi, Fatih ve dönemi ilmî araştırmalarla aydınlanmaya devam ediyor, diğer yandan edebiyat aynasında türlü türlü yeni hikâyelerle arz-ı endam ediyor. Bakalım önümüzdeki yıllarda 'Fatih kitaplığı'mıza yeni hangi eserler eklenecek kim bilir?..
Fetih ve Kıyamet: 1453 İstanbul'un Fethi ve Kıyamet Senaryoları,
Timaş Yayınları, 2012, 377 sayfa.
Yorgios
Sfrancis'in Anıları, Kitabevi Yayınları, 2009, 480 sayfa.
İstanbul'un Fethi: Dukas Kroniği (1341-1462), Kabalcı Yayınları, 2013, 241 sayfa
Kritovulos Tarihi, Heyamola Yayınları, 2013, 656 sayfa