AYHAN DEMİR
Dine ve ahlaki değerlere bağlılık, yüzyıllardır, Bosnalı kadınların en güzel süsü olmuştur. Dindarlık, vakar, samimiyet ve sabır ile yoğrulmuş olan Bosnalı kadınların kıyafetleri de sahip oldukları tüm bu özelliklere uygun idi. Bosnalı kadınlar, fistan (dim/dimiye), şalvar, başörtüsü, çarşaf, ehram (fereca) ve peçeyi (zar) gibi kıyafetleri gururla giyerlerdi.
Leon Finzi’nin, Saraybosna’nın Başçarşı semtindeki günlük hayattan bir kare içeren ve 1933 yılında postaya verilen bu kartpostalında görüldüğü üzere; Bosnalı Müslümanların büyük bir bölümü ehram ve peçe kullanmaktaydı. Ancak İkinci Dünya Savaşı ve Yugoslavya’daki sosyalist devrimden sonra Müslüman kadınların giyim kuşam meselesi gündeme geldi.
Bosna Hersek’te ehram ve peçe kullanımının kaldırılmasına yönelik ilk girişim, Bosna Hersek Kadın Antifaşist Cephesi’nin, 13-14 Temmuz 1947’de Saraybosna’da düzenlenen ikinci kongresinde gerçekleşti. Bu kongrede, ehram (fereca) ve peçenin (zar) terk edilmesi kararı alındı. Travnik delegelerinden Şemsa Kadiç, kongre esnasında peçesini çıkardı.
Kongrenin ardından Bosna genelinde, Müslüman kadınların peçeyi terk etmesini teşvik etmek için imamlar ve önde gelen Müslümanlarla, mitingler ve toplantılar düzenlendi. Her şeye rağmen Boşnak Müslüman kadınlar, geleneksel örtünmede direniş gösterdiler.
Bosna Hersek Kadın Antifaşist Cephesi, dönemin Yugoslavya Baş Müftüsü İbrahim Feyiç’in de desteğini aldı. Ardından 1 Kasım’da İslam Cemaati, şu fetvayı yayınladı: “Kadınların örtünmesi dini kurallarca zorunlu değildir. Müslüman kadınlar, başı açık dolaşmakta özgürdürler.” Daha sonra Baş Müftü Feyiç, yüzün örtülmesinin din tarafından zorunlu kılınmadığını daha ayrıntılı olarak ifade eden bir başka metin yayınladı.
Bosna’daki peçe ve çarşafın kaldırılmasıyla “Müslüman kadınları özgürleştirme” girişimi, Karadağ, Sırbistan, Makedonya ile Kosova ve Metohija bölgesine de taşındı. Sırbistan Halk Cumhuriyeti Ticaret ve Tedarik Bakanlığı, Müslüman kadınlara kıyafetlerini değiştirmelerine yardım olarak, yaklaşık 9 milyon dinar değerinde 2 bin 400 çek dağıttı.
Siyasi girişimler başarılı olmayınca, sosyalist hükümetin organları, yasal tedbirlere yönelmeyi tercih ettiler. 27 Eylül 1950’de ehram ve peçe takmanın yasaklanmasına ilişkin kanun çıkarıldı. Ehram ve peçe takılması, bu tür kıyafetleri giymeye zorlamak veya bu anlamda propaganda yapmak, hapis ve para cezasına bağlandı.
Söz konusu yasaya karşı çıkan pek çok muhalif, Boşnak kimliğini korumak adına onurlu bir mücadele sergilediler. Boşnak kadınlar, rejime meydan okuyarak, ehram ve peçe çıkarılması girişimine bireysel ve toplu olarak direndiler. Peçelerini çıkartan bazı kadınlar ise fotoğraflarda, başörtülerini başlarının üzerinden sarkacak şekilde tutuyorlardı.
Yasakçı Bosna-Hersek Kadın Antifaşist Cephesi, Yugoslavya Kadın Antifaşist Cephesi ve diğer şubeleriyle birlikte, Eylül 1953’te feshedildi. Ancak bu yasağın Yugoslavya Müslümanlarında bıraktığı hasar çok büyük oldu.