Türkiye’de son 20 yılda adeta “kadın devrimi” gerçekleştirildi. Siyasette kadın temelli yeni bir model oluşturuldu. Bu model sayesinde Türkiye, kadın hakları ve politikalarında büyük mesafe katetti. Hukuktan sağlığa, örgün eğitimden yükseköğretime, diplomasiden bürokrasiye ve çalışma hayatına birçok alanda değişiklikler yapıldı. Verilen teşvikler ile binlerce kadının hayatına dokunulurken, getirilen düzenlemeler ile kadına şiddete karşı topyekûn mücadele edildi. Kadınlar eğitim, üretim, istihdam, siyaset ve sosyal hayatta daha görünür konuma geldi.
SİYASET RENKLENDİ
Siyasette kadının temsili arttı. AK Parti ile birlikte kadınlar tanınan kotaların dışına taştı. Lacivert takımlı siyaset renklendi. 2002’den önce yüzde 2 olan kadın milletvekili sayısı 20 yılda yüzde 17,35 oranına yükselerek Cumhuriyet tarihinin zirvesini gördü. 2002’de 24 olan kadın vekil sayısı 2022’de 103’e yükseldi. AK Parti kadın vekil sayısı 54’ü bulurken diğer partiler de onu izledi. CHP’de 11’den 18’e yükseldi.
EĞİTİME KOLAY ERİŞİM
Kadınların eğitime erişimindeki engeller birer birer kaldırıldı. 2002-2003 Eğitim Öğretim Dönemi’nde okuryazarlık oranı yüzde 79,9 iken, 2020-2021 döneminde yüzde 95,54’e yükseldi. İlkokul seviyesinde kız çocuklarının okullaşma oranı yüzde 85,34 iken 2020-2021 Eğitim Öğretim Yılı’nda bu oran yüzde 95 seviyesini gördü. Yoksulluk eğitime engel değil felsefesi ile “Şartlı Eğitim Yardım Ödemeleri” yapıldı. Bu yardım kapsamında 1 milyon 52 bin 854 kız çocuğuna 483 milyon 630 bin 15 TL şartlı eğitim yardımı ödemesi yapıldı. 2002’de yükseköğretimde kadınlardaki okullaşma oranı yüzde 13,5 iken 2020’de bu oran yüzde 46,3’ü gördü.
BİLİM KADINA EMANET
Akademide kadının varlığı artırıldı. Kadın akademisyen sayısı 26 bin 2’den 83 bin 860’a yükseldi. Şu an Türkiye’de 10 bin 618 kadın profesör, 7 bin 984 kadın doçent, 18 bin 768 kadın doktor öğretim üyesi, 19 bin 330 kadın öğretim görevlisi ve 27 bin 160 kadın araştırma görevlisi bulunuyor. Türkiye’deki 170 bin 561 akademisyenin yüzde 45’ten fazlası kadınlardan oluşuyor.
KAMUDA VE İŞ HAYATINDA
Kadınların iş gücüne katılım oranı 2002’de yüzde 27,9 iken bu sayı 2022’de yaklaşık yüzde 10’luk bir artış ile yüzde 34 oldu. Kamuda çalışan öğretmenlerden yüzde 61,7’si, avukatlardan yüzde 46,6’sı, hekimlerden yüzde 44’ten fazlası, akademisyenlerden yüzde 45’ten fazlası, büyükelçilerden yüzde 26,5’i, hakim ve savcılardan yüzde 36,15’i kadın. 2000’de iş hayatındaki sigortalı kadın oranı yüzde 19,55 iken bu oran 2023 ocak ayında yüzde 32,33’e yükseldi. Yani 2020’de 1 milyon 27 bin kadın sigortalıyken bu rakam bu yıl ocak ayında 7 milyon 453 bini geçti.
DİPLOMASİDEN SPORA
Kadınların diplomasideki varlığı son 20 yılda artış gösterdi. 2000’de 8 olan kadın büyükelçi sayısı bugün 727ye ulaştı. Türk kadınları dünya diplomasisini yürütüyor. Kadın sporcuların sayısında da ciddi artış yaşandı. 2002’de 66 bin 356 olan kadın sporcu sayısı 30 kat artış göstererek 2 milyon 54 bin 862’ye yükseldi.
İstihdam atağı
İŞKUR tarafından işe yerleştirilen 11 milyon kişinin yüzde 31,4’ünü kadınlar oluşturuyor. Aktif iş gücü programından yararlanan 4,5 milyon kişinin yüzde 55,2’sini, mesleki eğitim kurslarından faydalanan 1,8 milyon kişinin yüzde 57,7’sini, işbaşı eğitim programlarından yararlanan 2,2 milyon kişinin ise yüzde 49’unu kadınlar oluşturuyor. Bunların yanı sıra teşvikler ile de kadın istihdamı destekleniyor. Kadın istihdam eden işverenlere 18 ay süreyle prim ve vergi desteği sağlanıyor. İŞKUR aracılığıyla kendi işini kurmak isteyen engelli ve eski hükümlü kadınlara, engelli girişimcilere 65 bin TL’ye kadar, eski hükümlülere ise brüt asgari ücretin 15 katına kadar hibe desteği veriliyor. 2002’de 6.8 milyon kişi olan kadın işgücü verilen bu teşvikler ve sağlanan kolaylıklar ile 2022’de 10.9 milyon kişiye ulaştı. Yine 2002’de 6.1 milyon kişi olan kadın istihdamı 2022’de 9.4 milyon kişiye yükseldi.
Çalışmak isteyene milyonluk teşvik
KOSGEB kadınlara Geleneksel Girişimci Destek Programı kapsamında 65 bin TL, İleri Girişimci Destek Programı kapsamında ise 375 bin TL’ye kadar hibe desteği veriyor. Bu kapsamda KOSGEB’in 2021’de kadın girişimcilere sağladığı destek tutarı 210 milyon 538 bin 126 TL oldu. Bu desteklerden yararlanan kadın girişimci oranı ise yüzde 41. Mikro ve Küçük İşletmelere Hızlı Destek Programı kapsamında sahibi kadın olan ya da +1 kadın istihdam eden işletmelere 110 bin TL faizsiz kredi desteği veriliyor.
Çocuklular için izin düzenlemesi
Kadınların çalışma hayatından kopmaması için her ayrıntı düşünüldü. Çalışan kadınların doğum ve süt izinleri, 16 hafta olarak yeniden düzenlendi. Ev hizmetlerinde çalışan kadınların sigortalanmasına yönelik düzenleme hayata geçirildi. Kadınlara ilk çocuk için 300, ikinci çocuk için 400, üçüncü ve sonraki çocuklar için ise 600 TL doğum yardımı verilmeye başlandı. Çalışan kadınlara analık izninin bitiminden itibaren birinci çocuk için 2 ay, ikinci çocuk için 4 ay, üçüncü ve sonraki çocuklar için 6 aya kadar ücretli yarı zamanlı çalışma imkânı getirildi. “Çoğul doğumlarda bu sürelere birer ay ilave edilecek” ilkesinin yanında çocuğun engelli olması durumunda ise 12 ay süre ile ücretli yarı zamanlı çalışma hakkı tanındı.
Aileye ‘ihtisas’ mahkemesi
Kadınların sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasi açıdan dezavantajlı durumlarının avantaja çevrilmesi için mevzuatta ve uygulamada pek çok değişikliğe gidildi. Kadına yönelik politikaların geliştirilmesi, kadın erkek eşitliğinin sağlanması ve tüm bunların kamu politikalarına yedirilmesi amacıyla “Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı” kuruldu. Kurulan Aile Mahkemeleri ile aile içi problemlerin evli hâkimler tarafından ihtisas mahkemelerinde görülmesi sağlandı. Kadın erkek fırsat eşitliğinin yasal zemine oturtulması için Kadın-Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu kuruldu. Kılık kıyafet düzenlemesi ile başörtülü kadınların kamusal alana katılımı sağlandı.
Şiddete sıfır tolerans
Kadına şiddetle mücadelede etkinlik artırıldı. Töre ve namus cinayetleri, boşanmış eşe karşı işlenen şiddet ağırlaştırılmış suç kapsamına alındı. Şiddet İzleme Merkezleri (ŞÖNİM) 81 ile yaygınlaştırıldı. Bugüne kadar ŞÖNİM’den 1 milyonun üzerinde kişi yararlandı. Şiddet mağduru kadınların yaşaması için oluşturulan kadın konukevlerinin sayısı ise 8’den 149’a çıkarıldı. Kadın Acil Destek Uygulaması (KADES) hayata geçirildi. 3 milyon 713 kişinin kullandığı uygulama ile 268 bin 437 ihbarda bulunuldu. Şiddet mağduru kadınların etkili şekilde korunabilmesi adına elektronik kelepçe uygulaması başladı. Yasal düzenlemeler ile kadına yönelik şiddetin cezai müeyyideleri artırıldı.
Esnaf muafiyeti tanındı
Eğitim ve istihdamın yanı sıra kadınlar ekonomik olarak da desteklendi. Kadınların evde ürettikleri ürünlerin kazancı Gelir Vergisi’nden muaf tutuldu. Ev kadınlarının kendi isteği ile emekli olabilmeleri sağlandı. Gelir Vergisi Kanunu kapsamında evlerinde ürettikleri ürünleri internetten satan kadınlara yıllık toplam 30 bin TL’ye kadar esnaf muafiyeti tanındı. Çoğunluğu kadınlardan oluşan kooperatifler veya kadın emeğini değerlendiren kooperatiflere pozitif ayrımcılık getirildi. Kadın kooperatiflerine 200 bin TL’ye kadar hibe desteği veriliyor. Ticaret Bakanlığı tarafından KOOP-DES kapsamında 149 projeye 13,5 milyon lira hibe desteği sağlanıyor.