İstanbul Düşünce Vakfı (İDV), 15 Temmuz 2016 darbe girişimi sonrası Türkiye'nin her yerinde tutulan Demokrasi ve Milli İrade Nöbetleri ile Yenikapı başta olmak üzere tüm illerde gerçekleştirilen Demokrasi ve Şehitler Mitingi sonrasında halkın nabzını tuttu.
İDV Başkanı Dr. Halil İbrahim Erbay'ın verdiği bilgiye göre, İDV tarafından ARGETUS araştırma şirketine “15 Temmuz'da Nasıl Değiştik?" üst başlığı ile yaptırılan kamuoyu araştırmasında bin 200 kişi ile yüz yüze anket yöntemiyle görüşüldü. 11 Ağustos'ta başlayan ve 15 Ağustos'ta tamamlanan araştırmada vatandaşlara 30'a yakın soru yöneltildi.
15 Temmuz her birimizi değiştirici güce sahip
“15 Temmuz sadece ordu ve devleti değil, sivil toplumu ve birey olarak da herkesi etkileyecek güçlü bir dönüm noktası"dır, diyen Erbay, araştırmanın yapılma gerekçesini “15 Temmuz darbe girişimi ve milletin topyekûn darbeye direnişi, sadece ordu ve devleti değil, sivil toplumu ve birey olarak da herkesi etkileyecek güçlü bir dönüm noktası. Bu değişim üstelik Türkiye ile sınırlı olmayacak. Çünkü Türkiye, dünya tarihinde ender rastlanacak örnek ve model bir direniş ortaya koydu. Biz İDV olarak bu değişim sürecinin siyasi, askeri, sosyal ve kültürel boyutlarını görmek ve kamuoyu ile paylaşmak istedik" ifadeleriyle anlattı.
Darbeyi TV'lerden saat 21.00-24.00 arasında öğrendik
Erbay, araştırma kapsamında görüşülen kişilerin, darbe girişimini daha çok TV'den (yüzde 75,6), Darbe bilgisine ulaşma saati ise 15 Temmuz gecesi (yüzde 84,9), 21.00-24.00 saatleri arasında ulaştıklarını söylediklerini belirtti. Erbay, “Vatandaşlar, darbeyle ilgili bilgileri paylaşmak için cep telefonu ile konuşma (yüzde 52,4), Whatsapp (yüzde 10,3), Twitter(yüzde 9,2), Facebook (yüzde 8,4) SMS(yüzde 4,9) ve ev telefonu(yüzde 4,1) ile görüşme yolları tercih edilmiş. Halkın büyük çoğunluğu darbe girişimini öğrendikten sonra korku ve dehşete kapıldıklarını, çaresizlik ve endişe içinde (evde-işyerinde) olanları takip ettiklerini (yüzde 43,3) belirtirken, bir kısmı ülke geleceği için endişe ettiklerini ve Cumhurbaşkanı ile Başbakanın çağrısıyla sokağa çıktıklarını (yüzde 26,9), bir kısmı ise çağrı beklemeksizin sokağa çıktıklarını (yüzde 19,6) söylüyorlar. O gece sokağa çıkanların toplamı yüzde 46,6. Sonraki günden itibaren, yüzde 58,4'lük geniş bir kitle ise demokrasi nöbetlerine ve mitinglere katıldıklarını belirtiyor" dedi.
Ortak amaç: Darbe karşıtlığı ve dış güçlere hayır demek
Erbay, darbe karşıtı gösterilere ve demokrasi nöbetlerine katılma amaçları arasında şu seçenekleri sıraladı: "Millet iradesine sahip çıkmak ve darbe tehlikelerine karşı önlem almak (yüzde 92,6), Darbeye karşı çıkmak ve demokrasiyi sahiplenmek (yüzde 92,5), FETÖ ve dış güçlerin oyunlarına dur demek (yüzde 91,9), Cumhurbaşkanı ile seçilmiş hükümete destek vermek (yüzde 88,9) yer alıyor. Araştırmaya katılanlar, darbe nedenleri arasında ABD ve NATO'yu yüzde 90,9'luk oranla ilk sırada görüyor. Devlet ve hükümetlerin 1980'den beri FETÖ'ye karşı tedbirsiz ve iyimser olması (yüzde 81,9) ile TSK'nın darbeci geçmişi ve toplum karşıtı aldığı pozisyon-vesayetçi karakteri(yüzde 80,5) ile yüzde 50 toplum desteğini uzun süredir devam ettiren AK Partiyi darbe dışında yönetimden uzaklaştıracak yöntemlerin kalmaması (yüzde 79,8), darbe girişiminin varsayılan nedenleri arasında belirtiliyor".
Darbe girişimi sonrası alınan tedbirlere verilen desteğin çok yüksek oranda olduğunu paylaşan Erbay, “İşte sonuçlar: OHAL'i ve KHK'ları Cuntacılar ve FETÖ ile mücadele için önemli bulan (yüzde 86,5), OHAL'i gerekli görüp ve destekleyen (yüzde 72,3), KHK'ları kısıtlı ve yetersiz bulanlar(yüzde 57). OHAL'i ve KHK'ları gereksiz düzeyde kapsamlı bularak desteklemeyenler (yüzde 30,9) azınlıkta kalıyor.
Ayrıca, Emniyeti FETÖ'den arındırma çalışmaları (yüzde 95,9), Orduyu FETÖ'den arındırma çalışmaları (yüzde 95,6), Ordunun yeniden yapılandırılması (yüzde 90,8), Askeri liselerin kapatılması ve harp okullarının tüm kesimlere açılması (yüzde 83), Emir-Komuta ve terfi tayin işlerinin sivilleşmesi(yüzde 79,5), Orduya ait işletmelerin bakanlığa devredilmesi(yüzde 78,3), Genelkurmay ve MİT'in Cumhurbaşkanlığı'na bağlanmak istenmesi(yüzde 78), Askerin sivil otorite altına alınması (yüzde 77,8) gibi tedbirler konusunda devlet ve hükümete büyük bir halk desteği ön plana çıkıyor. Yargı'yı FETÖ'den arındırma çalışmaları (yüzde 96,6), Hâkim ve savcılara yönelik gözaltılar ve tutuklamalar(yüzde 95), FETÖ'cü hakim ve savcıların daha önceki kararlarının yeniden işleme alınması(yüzde 94,3), Yargıdaki yeni yapılandırma (Yargıtay ve Danıştay'daki değişim ile Askeri Mahkemelerin kapatılması) çalışmaları(yüzde 91) gibi tedbirler de büyük bir halk desteği görürken, İdam kararının geri getirilmesi(yüzde 77,2) konusu daha az desteklenmektedir" dedi.
Kamudaki FETÖ operasyonları derinleştirilmeli
FETO Operasyonarına halkın verdiği desteğin büyük boyutlarda olduğuna dikkat çeken Erbay,"Kamu çalışanları, STK'lar, Medya ve Özel Sektördeki; Kamuda çalışan ve FETÖ ile ilişkili olduğu düşünülen personellerin işine son verilmesi(yüzde 97,3), FETÖ ile ilişkili STK ve Medya kuruluşlarının kapatılması (yüzde 97,1), FETÖ ile ilişkili okul ve iş yerlerine el konulması (yüzde 96,3), FETÖ ile ilişkili gazeteci ve medya mensuplarının gözaltına alınması(yüzde 96,1), FETÖ ile ilişkili üniversitelerin kapatılması (yüzde 96) gibi tedbirler konusunda da etkili bir halk desteği görülmektedir. 15 Temmuz'un darbe girişiminin ortaya çıkardığı toplumsal değişimler konusunda ise önemli farklılıklar gözleniyor. Örneğin, darbe girişimlerine karşı tepki gösterme davranışının geliştiği(yüzde 97,4), Millet iradesinin üstünlüğünün korunduğu(yüzde 97,4), Bayrak ve vatan sevgisinin geliştiği(yüzde 97), Türkiye üzerinde emelleri olan iç ve dış güçlere karşı önemli bir mesajın verildiği(yüzde 96,8), Türkiye'de demokrasiye olan bağlılık inancının dünyaya gösterildiği(yüzde 96,2), Toplumdaki ayrışmaların azaldığı (yüzde 95,7), Demokrasiye olan inancın ve bilincin geliştiği(yüzde 94,5), Hak ve özgürlüklere ilginin arttığı(yüzde 94,2), Tarihsel ve milli değerlerin idrakinin sağlandığı(yüzde 93,3) düşünülüyor. Ayrıca diğer değişimlere oranla asker-sivil ilişkilerinin normalleştiği(yüzde 89,6) konusunda halkta daha az bir iyimserliğin ortaya çıktığı görülüyor" şeklinde konuştu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan'a karşı güven ortalamasının 78'den 85'e yükseldiğini açıklayan Erbay, "15 Temmuz darbe girişimi öncesi ve sonrasına göre siyaset ve bürokraside ön plana çıkan kişiler hakkındaki kanaatlerin değişip değişmediği konusunda; Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a yönelik kanaatler ortalaması olumlu yönde değişim göstererek 78,7'den 85,5'e yükseldi. TBMM Başkanı İsmail Kahraman 60,6'dan 69,3'e, Başbakan ve AK Parti Genel Başkanı Binali Yıldırım 66'dan 75,6'ya, CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu 21,9'dan 30,1'e, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli 47,5'ten 70,3'e, Genelkurmay Başkanı Hulusi Akar 60,9'dan 75'e yükseldi. HDP Eşgenel Başkanı Selahattin Demirtaş'a yönelik kanaatler olumsuz yönde 57'den 36'ya, MİT Başkanı Hakan Fidan'a yönelik kanaatler ise olumsuz yönde 52'den 41,4'e geriledi. 1960'tan bu yana sayısı 15'i geçen darbe, darbe girişimi ve muhtıralar ile 15 Temmuzdaki kanlı darbe girişiminin, güvenilir ordu anlayışımızda olumsuz değişiklik meydana getirdiği yönündeki görüşe katılanlar halkın çoğunluğunu (yüzde 69,7) oluşturuyor. Halkın az kısmı bu güvenilir ordu anlayışının sürdüğünü belirtirken (yüzde 23,4), bir kısmı ise (yüzde 6,9) bu konuda fikir belirtmiyor. 15 Temmuz sonrasında halkın siyasi görüşlerinde de büyük bir değişimin ortaya çıktığı görülüyor. Darbe girişimini muhatabı olan Cumhurbaşkanı ve AK Parti'ye olan ilgi siyasal tercihlerin yeni yapısında da etkili oluyor. 15 Temmuz öncesi kendini HDP'ye yakın hisseden yüzde 10,1'lik kesim yüzde 6,5'e düşmüş. 15 Temmuz öncesi CHP'yi destekleyen yüzde 21,8'lik kesim, 15 Temmuz sonrasında yüzde 19,8'e gerilemiş durumda. MHP, yüzde 7,6'lık desteğini yüzde 8,2'ye yükseltmiş görünüyor. AK Parti'nin ise, 15 Temmuz öncesi yüzde 48,3'lük halk desteğini 15 Temmuz darbe girişiminin ardından yüzde 55,4'e yükselttiği anlaşılıyor.15 Temmuz sonrası diğer partilere olan desteklerde önemli bir azalış görünürken, fikir belirtmeyen kararsızlar ise yüzde 5,6'lık kesimi temsil ediyor" ifadelerini kullandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın dünya liderliği algısı pekişti
15 Temmuz darbe girişiminin, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın dünya liderliği yolundaki algıyı nasıl etkilediği konusunda olumlu bir tablo ortaya çıktığını dile getiren Erbay, “Halkın yüzde 92,4'ü, Erdoğan'ın, ülkesi içindeki farklı kesimleri harekete geçirebilen bir lider olarak yansıdığını düşünüyor. yüzde 92,3'ü Erdoğan'ın, halkı tarafından dikkate alınan ve itibar gören bir lider olarak yansıdığını, yüzde 91,8'i de Erdoğan'ın, zor süreçleri ve kaosu yöneten, ülkeyi iç ve dış tehditlere karşı demokrasi gücü ile koruyan bir lider olarak yansıdığını ifade ediyor. yüzde 49,7'lik bir kesim Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, devlet içindeki yasadışı örgütlerin yuvalanmalarından habersiz, yalnız bir lider olarak yansıdığını belirtirken, yüzde 44,6'lık bir kesim ise bu görüşe karşı çıkıyor. 15 Temmuz sonrası yapılması gerekenler hakkında halkın yüzde 96,3'ü medya özgürlüğüne önem vermek konusunda birleşiyor. Darbe girişiminin ardından Askere ve Polise yönelik denetimlerin arttırılması ve disiplini sağlayacak önlemlerin alınması konusu (yüzde 95,3) ön plana çıkıyor. Yine devleti ve siyasi iktidarı ele geçirme tehdidine karşı;ideolojilere, düşüncelere ve inançlara olan mesafeyi korumak (yüzde 95,3) noktasında önemli bir uyarı dile getiriliyor. Gözaltına alınan ve tutuklananların adil mahkemelerde yargılanması ve cezalandırılması (yüzde 96) hususu ile Darbe girişiminin ardından Ordu, Emniyet ve Yargı başta olmak üzere bürokrasi ve devletim tüm kurumlarının yeniden düzenlenerek hükümet kontrolü altına alınması (yüzde 95,3) yapılması gerekenler arasında öne çıkanlar arasında. Darbeler konusunda sürekli teyakkuzda olunması (yüzde 91,8)Yeni Anayasanın hazırlanması (yüzde 89,2), Siyasi ve dini liderlerin birleştirici üslubu tercih etmeleri(yüzde 93,5) ise diğer yapılması gerekenler olarak ifade ediliyor" dedi.
Darbe girişimi sonrası dış politikada AB, NATO ve ABD şoku
Dış politika ile ilgili 15 Temmuz sonrası yapılması gerekenler hakkında halkın yüzde 95,8'i FETÖ'nün iadesinin sağlanması konusunda hemfikir olduğunu belirten Erbay, “Aynı zamanda darbe girişimine katkısı olduğu düşünülen veya tehdit unsuru olarak görülen üslerin dış ülkelere karşı kontrolünün sağlanması konusunda da yüzde 93,6'lık güçlü bir halk desteği ortaya çıkıyor. Darbe girişimi sonrası AB'nin etkili bir destek sunmaktan kaçınması ve zorlaştırılan üyelik süreci, AB ile ilgili dış politikalarda olumsuz bir tablonun gelişmesinde etkili oluyor. AB'ye üye olma isteğine devam etmek konusunda halkın yüzde 33'ü destek veriyor. AB'ye üye olma isteğini askıya almak konusunda yüzde 55,3'lük yaklaşım ile AB'ye üye olma isteğini sonlandırmak konusundaki yüzde 64,2'lik düşünce AB İle ilgili dış politikada halkın olumsuz ve isteksiz bir tavır sergilediğini ifade etmek mümkün. Benzer bir dış politika yaklaşımı NATO konusunda da öne çıkıyor. Örneğin, NATO üyeliğine devam etmek konusunda halkın yüzde 42,8'i, NATO üyeliğini askıya almak konusunda yüzde 49,9'u, NATO üyeliğini sonlandırmak konusunda ise halkın yüzde 51,8'i olumsuz kanaatini belirtiyor. Öte yandan NATO'nun ve AB'nin dışında bir alternatif olan Şanghay İşbirliği Örgütüne üye olma isteği konusunda halkın yüzde 46,8'inin desteği bulunuyor. Darbe girişimi konusunda doğrudan etkisi bulunduğu ifade edilen ve FETÖ liderini koruduğu iddia edilen ABD ile ilişkilerin askıya alınması konusunda da yine yüzde 64,1'lik olumsuz bir yaklaşım ortaya çıkıyor. FETÖ'nün manipülasyonu ile düşürülen Rus uçağıyla bozulan Rusya ile ilişkilerin geliştirilmesi konusunda ise yüzde 84,9'luk güçlü bir destek ortaya çıkıyor. Yaklaşık 6 yıldır yaşanan iç savaşın ardından yoğun göç alınan Suriye ile ilişkilerin geliştirmesi konusunda da yüzde 56,3'lük bir destek söz konusu. Yakın zamanda Mısır'da yaşanan darbe ile bozulan ilişkilerin geliştirilmesi konusunda da halkın yüzde 61,6'lık pozitif desteği görünüyor. Ermenistan ile ilişkilerin geliştirmesi konusunda ise halkın sadece yüzde 34,8'i olumlu görüş belirtiyor" şeklinde konuştu.
Darbe girişimi başarılı olsaydı...
Erbay, darbe girişiminin başarılı olması durumda yaşanabilecek durumlara şu şekilde ışık tuttu: “15 Temmuz Darbe girişimi, milletin destansı direnişi ile püskürtüldü. Ancak 1960'tan bu yana gerçekleşen 15'in üzerindeki Darbe, Darbe girişimi ve Muhtıralar, toplumsal hafızadaki kötü yerini koruyor. Daha önce darbe süreçlerinden geçen halkın, darbe girişiminin başarılı olması durumunda nelerle karşılaşabileceğine dair olası tahminleri ise büyük bir felaketin eşiğinden dönüldüğünü ortaya koyuyor.
15 Temmuz Darbe girişiminin başarılı olması durumunda nasıl bir Türkiye'de yaşanacağına dair halkın yüzde 97,8'i,başta Cumhurbaşkanı ve Başbakan olmak üzere siyasetçilerin büyük bir kısmının can güvenliği ve tutuklanma tehdidi ile karşı karşıya kalacağını belirtiyor.
15 Temmuz'un değişim etkisi birkaç yıl sürecek
Araştırmanın danışmanlığını yürüten ARGETUS Danışmanı Sosyolog-İlahiyatçı Erol Erdoğan, İstanbul Düşünce Vakfı (İDV) tarafından yaptırılan araştırmanın nöbetler ve mitingler sonrasında olması sebebiyle objektiflik içerdiğini belirterek şunları söyledi: “İDV araştırması, nöbetler ve mitingler sonrasında olması sebebiyle bu alanda çalışma yapanlar için objektif veriler içeriyor. Ancak, şunu da bilmemiz lazım; 15 Temmuz'un toplumsal değişim etkisi birkaç yıl daha sürecek. Onun için bu değişimi ilgili herkes yakından izlemeli. 15 Temmuz pek çok değişimi tetikleme gücüne sahip.