Ticaret Bakanı Ömer Bolat'ın açıklamalarından satır başlıkları;
"Son 40 yıldır görülmemiş bir enflasyon dalgası oldu"
Hükümetimiz 3 Haziran tarihinde açıklandıktan sonra biz de Ticaret Bakanı olarak Sayın Cumhurbaşkanımız tarafından atandık. Baktığımızda özellikle COVID döneminden başlayarak gerek tedarik krizleri gerekse lojistik krizleri nedeniyle dünyada, arz talep dengesizliğinden dolayı birçok üründe anormal fiyat artışları ve yüksek enflasyon dalgası meydana geldi. Bu bütün dünyada aşağı yukarı son 40 yıldır görülmemiş bir enflasyon dalgası oldu. Yüzde 1, yüzde 2'dir ki AB ya da ABD'de yüzde 10'lar, yani 8-10 katı bir enflasyon artışı, bizim ülkemizde de bu oldu.
"Hem yetkili satıcılar hem bireysel satıcılar için sınırlamayı getirdik"
Bunun en çarpıcı alanlarından birisi otomotiv sektörüydü. Çip krizi denildi, lojistik krizi denildi. Baktığınızda araç bulunmaması, özellikle sıfır araçların ortada olmaması, bunların büyük ölçüde stoklandığı ihbarları ve bilgileri, müşterilere karşı araç yok deyip anormal taleplerde bulunmak ve çeşitli haksız ticari uygulamalar gibi düzenlemeler oldu. Hükümetimiz bundan 1 buçuk yıl önce 6 ay 6 bin kilometre sınırlaması getirmişti. Çünkü bu da şundan kaynaklanıyor. Araç sıkıntısı olduğu için bugün aracı al, yarın üzerine yüzde 30, yüzde 40 koy sat gibi uygulamaları önlemek amacıyla bunlar yapılmıştı.
Biz de göreve geldikten sonra bu noktada önce tebdili kıyafetle denetimlerimizi artırdık. Hükümet olarak Cumhurbaşkanımızın da bize verdiği talimat bu piyasayı toparlayın, düzenleyin olmuştu. Bu noktada 6 ay 6 bin kilometre sınırlaması ikinci elde sadece yetkili satıcılar için söz konusuydu. Biz bunu bireysel satıcılar için de bir temmuz itibarıyla uygulamaya başladık. Hem yetkili satıcılar için süreyi uzattık hem bireysel satıcılar için sınırlamayı getirdik. Noterler Birliği kanalıyla, noterlerle güçlü bir iş birliği yaptık.
"İlan yasağını ihlal edenlere ciddi para cezaları uyguladık"
Ardından bugün aracı al, yarın üzerine fiyat koyup internet sitelerinde ilan et yapılıyordu. Bunu da yasakladık. İlan sitelerine bu konuda sorumlu tuttuk. Bu ilan yasağına uymayanlara da ciddi para cezaları uygulayacağımızı ilan ettik. İhlal edenlere de uyguladık. Son olarak da birinci elden daha yüksek ikinci el satış fiyatı yazamayacaklarını ilanlarda bir yönetmelikle getirdik.
"2 ay, 2 buçuk ay içinde piyasayı normalleştirmiş olduk"
31 Ağustos'ta da emlak ve oto piyasasında sahte ilanlar yoluyla organize bir şekilde fiyatları şişirme, spekülasyon çalışması içinde, manipülatif uygulamalara karşı da ilan sitelerini de sorumlu tutan çok önemli bir yönetmelik değişikliği yaptık. İki ay süre verdik. 1 Kasım'da uygulanmaya başlanacak. Buradaki bütün amacımız, piyasanın kesinlikle denetlenmesi, düzenlenmesi, adil, istikrarlı bir şekilde satışların, alışların bir düzene gelmesi. Yani işini doğru yapan ve meslek etiğine uyan herkesin karşısında biz saygı duyuyoruz.
Takdir ederiz ama oto piyasası herkesi ilgilendiren bir alan. 27 milyon araç var Türkiye'de. 26 milyon hane var. Her haneyi ilgilendiren bir konu. Belirsizlik ve dalgalı bir seyirdi. Burada haksız kazançlar çok büyük söz konusu oluyordu. Bu çalışmalarımızla hükümet olarak 2 ay, 2 buçuk ay içinde piyasayı normalleştirmiş olduk.
"Şimdi 3 saat, 24 saat sonrasına araç teslim ediliyor"
Bir de baktık ki bütün stoklar ortaya çıktı. 3 ay sonrasına, 6 ay sonrasına araç gelebilir derken şimdi 3 saat, 24 saat sonrasına araç teslim ediliyor. Bunlar güzel gelişmeler. Daha önemlisi fiyatlardaki köpük kalktı, fiyatlar geri gitti. İkinci elde fiyatlarda yüzde 15'e varan düşüşler var, aslında bu devam edecek. Birinci el sıfır araçlarda da yüzde 15, 20'ler arasında kampanyalarla indirimler yapılıyor.
Rekabet başladı. Oto piyasasında eylül, ekim, kasım ayları fiyat düşüşü anlamında önemli bir dönem. Bu açıdan piyasanın normale dönmesi, alıcılar için, satıcılar için artık anormal uygulamaların ortadan kalkmasını başarmak önemliydi. Biz bunu başardık. Hükümet olarak amacımız piyasaların regüle olması, düzenli işlemesi, fahiş kazanç ya da haksız uygulamalar yapmak isteyen stokçu, vurguncu, spekülatif uygulama peşinde koşanlara fırsat vermemek. Biz de bunu devlet gücüyle ve hükümet olarak yapmaya kararlıyız.
"Affı zaten mümkün değil"
Kesilen cezalarla ilgili şunu söylemek istiyorum. Mesela 6 ay 6 bin kilometreden kaynaklanan cezalar sadece 2023'te 126 firmada 52 milyon lira, ilan kısıtlamasını getirdik, buna uymayanlarla ilgili olarak 253 kişi veya işletme 67,5 milyon lira, stokçuluk faaliyetiyle alakalı kestiğimiz ceza 102,5 milyon lira, 22 firma. Fahiş fiyat cezaları da 357 firma için 86 milyon lira olarak oto sektöründe bu cezalar kesildi. Affı zaten mümkün değil.
Buradaki amacımız piyasayı durdurmak değil, kötü amaçlı eylemlere karşı caydırıcı önlem almak. İyiler, doğruyu yapanlar, bol kazansın, bizim onlarla ilgili bir şeyimiz yok, tam tersine biz ticaretin artmasını istiyoruz. Hem iç ticaretin artması için hem ihracatın artması için çalışan bir bakanlığız. O açıdan bu çalışma önemliydi.
"Emlakta da satış fiyatlarında köpük büyük ölçüde kalktı"
Emlakta da etkisini gösterdi bu çalışmalarımız. Emlakta da satış fiyatlarında köpük büyük ölçüde kalktı. Şimdi bu sahte ilan yoluyla fiyat şişirmelerine karşı cezai ve caydırıcı tedbirler içeren yönetmeliğimiz 1 Kasım'da yürürlüğe girince piyasanın daha da gerileyeceğini göreceğiz. Bu noktada bir ekip kurduk. Bu ekibimiz çok sayıda ilanları takip ediyor, kısa süre içindeki köpürten fiyat artışlarıyla ilgili kontrollerini yapıyor. Bir iki güne kadar da onun sonuçlarını açıklayacağız.
"İlan uygulamalarımız emlakçılar arasında da sevinçle karşılandı"
Kiralar konusu Adalet Bakanlığımız, çünkü sonuçta mülkiyet hukuku, Borçlar Kanunu'nu ilgilendiren konu. Arz yönünden Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığımız ve vergisel boyut itibarıyla da Hazine ve Maliye Bakanlığımızın birlikte çalıştığı bir konu. Ama buradaki uygulama şöyle. Aynı oto veya daire fiyatlarında, emlak fiyatlarında olduğu gibi maalesef ilan siteleri ya da bu kayıt dışı emlakçılık yapan, vergi ödemeyen, kayıt dışı olarak interneti kullanan kişilerin fiyatı şişirdiğini görüyoruz.
Bizim ilan uygulamalarımız emlakçılar arasında da sevinçle karşılandı. Dün Türkiye'deki motorlu araç satıcılarının, 70 bin firmayı temsil eden MASFED diye bir tepe kuruluşu var. 40 vilayetten başkanlarıyla beraber Ticaret Bakanlığı'na gelip teşekkür ettiler. 'Sermayemiz eriyordu, adeta yok olmak üzereydik, hükümet olarak bizi kurtardınız, sektörü toparladınız. Hükümetimize, Ticaret Bakanlığımıza teşekkür ediyoruz' dediler.
Türkiye Emlak Komisyoncuları Müşavirleri Federasyonu da aradı onlar da ayın 16'sında bize gelecekler. Onlar da aynı şekilde bu uygulamaların yasal, kayıtlı, işini kayıtlı yapan, vergi ödeyen emlak müşavirleri açısından da çok olumlu bir düzenleme getirdiğini, hükümete, bakanlığa teşekkür etmek istediklerini ileterek ziyaret yapacaklar.
"Geçen yıl ve bu yıl 1 Temmuz itibarlıya yüzde 25 sınırlamasına gittik"
Kira konusundaki sıkıntı şundan kaynaklandı. Kentsel dönüşüm çalışmaları bütün hızıyla devam ediyor. Şu ana kadar 2011'den bu yana 3 milyonun üzerinde bağımsız bölümün kentsel dönüşümü yapıldı. Bu büyük bir rakam. Kentsel dönüşüm için bir apartmandaki onlarca daireyi boşalttığı zaman, yaklaşık bir buçuk 2 sene sonra o apartmana geri dönecekler. O kadar daire sahipleri kiracı olarak dışarı çıkıyorlar. Bu önemli bir talep oluşturuyor.
İkincisi deprem felaketinden hemen sonra ki Elazığ, İzmir, Malatya gibi yerlerde de yaşandı. Depremin hemen akabinde kiralarda bir anda iki üç katı artışlar oldu. Bu Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat depreminden sonra 13 milyon insanın yaşadığı 11 ilimizden başka şehirlere ciddi bir göç hareketi oldu, geçici de olsa. İnsanlar akrabalarının yanında 3-5 hafta barınabilir. Ondan sonra bir eve geçmek istiyor, kira talebinde bulunuyor. Böylece aşırı bir talep yükselmesi olunca bu noktada maalesef çok da yüksek aşırı fahiş kira ücreti talebi ortaya çıktı. Bu noktada hükümet olarak geçen yıl ve bu yıl 1 Temmuz itibarlıya yüzde 25 sınırlamasına gittik. Bunu da uyguladık, uygulatmaya da gayret ediyoruz. Bu konuda kiracıların yasal hakkıdır konutlarda.
İş yerlerinde ise normal TEFE TÜFE ortalamasıyla bu uygulama yapılıyor. Arz artırılarak bu noktada bir dengeleme yapılmaya çalışılıyor. Başka tedbirler konusunda da bu üç bakanlığımız ortak çalışmalara devam ediyorlar.
"Türkiye'de yaklaşık 10 milyon kişi tarım ve gıda sektöründen para kazanıyor"
Gıda konusu çok hassas bir konu. Çünkü herkes gıdasını almak zorunda. Şimdi Türkiye önemli bir tarım ülkesi. Kendi kendine yeterli dünyadaki 7 ülkeden birisi. Avrupa'da da en çok tarımsal üretim yapan ve 30 milyar dolar ihracat yaptığımız bir alan. Şöyle kabaca hesapladığınızda Türkiye'de yaklaşık 10 milyon kişi tarım ve gıda sektöründen para kazanıyor. Bu anlamda arada aracının fazla olduğu zamanlar oluyor sektörlerde.
Biz Ticaret Bakanlığı ve Tarım Bakanlığı olarak uyumlu, koordineli bir çalışma içindeyiz. Sağ olsun bizden önceki kıymetli bakan arkadaşlarımız da bu konuda büyük mücadeleler verdiler. Biz de aynı şekilde öncelikle bizim için birinci çözüm ortağımız Tarım Bakanlığımız. Çünkü Tarım Bakanlığı, tarım ürünlerinin üretimini artırmaya çalışıyor. Tarımsal kesimin de çiftçilerimizin gelirini artırmaya çalışıyor. Çiftçi geliri artmazsa o ürünü üretmez ki.
"İhracattan döviz kazanamama pahasına fedakarlıkta bulunuyoruz"
İkinci boyutu yine Tarım ve Orman Bakanlığımız gıda sanayiinde ruhsatlama ve denetim anlamında sağlık açısından, gıda denetimi açısından çok önemli fonksiyona sahip. Olayın bir üretim boyutu var, bir tüketim boyutu var. Stok miktarı, ihracat ve ithalat rakamı. Biz Tarım Bakanlığımız ile 2, en geç 3 haftada bir araya gelerek bu analizleri yapıyoruz. Günü geldiğinde ihracattan döviz kazanamama pahasına fedakarlıkta bulunuyoruz. İçeride mal arzı artsın, fiyatlar yükselmesin diye. Kimi zaman da azlık söz konusu ise döviz kaybetme pahasına ithalattan da faydalanıyoruz. Bütün amacımız vatandaşlarımız haksız fahiş fiyatlar yoluyla mağdur edilmesin. Buna çaba sarf ediyoruz.
Bu yaz boyunca tarım ürünlerinde, Tarım ve Orman Bakanlığımızla birlikte üretim noktasında olsun, fiyatlar noktasında olsun koordineli bir şekilde ciddi bir sıkıntı olmadan bu süreçler yönetildi. Özellikle bir tek zeytinyağı konusunda İspanya ve İtalya, dünyanın en büyük zeytin, zeytinyağı üreticileri, oradaki üretim azlığından kaynaklanan uluslararası piyasalardaki aşırı yüksek fiyatlardan dolayı bir durum söz konusu oldu. İhracat noktasında ihracatımız 5 kat arttı, buna sevindik. Ama içeride zeytinyağı fiyatlarında 3 kata yakın bir artışı bir ay içinde gördüğümüz zaman tereddüt etmedik, istişarelerimizi yaptık. 3 ay boyunca varil ve dökme şeklindeki ihracatı yasakladık. Biz bunu yapmamış olsaydık bugün litresi 400-500 liradan zeytinyağı satılıyor olabilirdi. Son birkaç haftada zeytinyağı fiyatında da düşme gerçekleşti.
Tüketicimizi ilgilendiren kritik ürünler, ekmek, salça, makarna, ayçiçek yağı, patates, domates, soğan gibi kritik ürünlerde bu analizlerimizi çok daha titiz şekilde yapıyoruz.
"Cumhurbaşkanımızdan biz ekstra denetimler için kadro istedik"
Denetimlere gelince ekiplerimiz sahada denetimi yaptılar. Burada da ciddi cezalar kestiğimiz durumlar oldu. Fahiş bir şekilde, halkı mağdur edecek şekildeki uygulamalara karşı müsamahamız, merhametimiz yok. Bunu defaatle söyledik. Cumhurbaşkanımızdan biz ekstra denetimler için kadro istedik. 1500 memur kadrosu aldık, bir ay içinde bu kadroları aldıktan sonra hızlı, kısa bir eğitimden sonra il ticaret müdürlüklerimize gönderip, işbaşı yaptırıp yoğun piyasa denetimlerini artıracağız.
"Vatandaşlarımızdan büyük destek aldık"
Tüketicimiz iyi, bilinçli. Bakanlığımıza bu konuda şikayetler geliyor. Şurada stok gördük, şurada bu oldu… Biz bu çalışmaları yaparken vatandaşlarımızdan büyük destek aldık. Uygulamalarda sonuç alabiliyorsak bizim göremediğimiz kritik yerlerde ya da noktalarda gelen ihbarlar etkili oluyor.
"Burada biraz sektörel dayanışma olmaması lazım"
Ama şunu tekrar ifade etmek istiyorum. Benim iş hayatım da reel sektörde geçti. Üretimin, yatırımın, ihracatın, ticaretin ne kadar önemli olduğunu bilen insanlarız. Hükümet olarak ülkemizin daha fazla üretmesini, daha fazla ticaret, ihracat yapmasını sağlamaya uğraşıyoruz. Vatandaşımızın da refahı, satın alma gücü böylece artsın diye uğraşıyoruz. Buradaki hedef kitle çürük elmalar. Sektöre de zarar veren ve kötü nam meydana getiren bu çürük elmaların ayıklanması noktasında ilgili sektör kuruluşlarının da yardımcı olması lazım. Onların da kendi içlerinde bu şeyi yapması lazım. Burada biraz sektörel dayanışma olmaması lazım. Bu tür kişi veya kuruluşların ayıklanması çok önemli. Bizim amacımız burada caydırıcılık ve vatandaşımızın mağdur edilmemesi.
"Vatandaşın adeta yolunmasına müsaade etmeyeceğiz"
Biz stokçuluk denetimi yapıyoruz, fahiş fiyat denetimi yapıyoruz. Burada tespit ettiğimiz uygulamaları Haksız Fiyat Düzenleme Kuruluna arz ediliyor. Bakanlığımız bünyesindeki Haksız Fiyat Düzenleme Kurulu, kanunda yazan cezaları uyguluyor. Bunun yanında güvensiz ürünlere karşı cezalar var. Aldatıcı ürünlere karşı cezalar var, e-ticarette ürün aldatmalarına karşı cezalar var, hileli reklam uygulamalarına karşı cezalar var, gramaj cezaları var, bir de raftaki fiyatla kasadaki fiyat farklılığına karşı ceza oluşuyor. Burada bütün bunlar bizim Ticaret Bakanlığımızın, Tüketicinin Korunması Genel Müdürlüğü, Ürün Güvenliği Denetimi Genel Müdürlüğü, en önemlilerinden biri olan İç Ticaret Genel Müdürlüğü ekiplerimiz tarafından takip ediliyor fiyatlar. TÜİK'ten alınıyor, piyasayla iç içeyiz. Bu anlamda şunun altını çizmek istiyorum, üretim maliyetiyle alakalı fiyat artışından bahsetmiyoruz, arz talep dengesizliğinin getirdiği fiyat ayarsızlıkları olabilir ama bunu fırsat bilip 2 katı, 3 katı, 5 katı artışlarla vatandaşın adeta yolunmasına müsaade etmeyeceğiz. Bu sadece gıda ve marketçiler için değil, diğer sektörler için de söz konusu.
"Piyasalar denetleniyor, vatandaşlarımız müsterih olsun"
Otomotivde 6 ay 6 bin kilometre düzenlemesinde 52 milyon lira 126 firmaya ceza uyguladık. İlan kısıtlamasında 253 firmaya 67,5 milyon lira uyguladık, stokçulukta bu yıl için söz konusu, 9 aydan bahsediyorum, 102,5 milyon lira ceza uyguladık, fahiş fiyat düzenlemesiyle alakalı 86 milyon lira ceza uyguladık.
Diğer taraftan, sözleşme yapılan tüketimler var. Dijital platformlar, televizyonlar, ücretli abonelikler gibi… Orada da 280 milyon lira ceza uyguladık, şikayetler çok geliyor. Aldatıcı reklam ve haksız ticari uygulama denetimlerinde 64 milyon lira ceza uyguladık, 2023'ten bahsediyorum. Piyasa gözetimi, ürün güvenliği, ürün güvensizliği alanında 5 bin 351 firma denetleyerek 5,5 milyon lira bir ceza uygulaması oldu. Etiket farkı konusunda 37 bin 313 firma denetlendi. Burada da 23 milyon lira bir ceza uygulandı. 2022 ve 2023 yıllarında 432 milyon lira bu tür cezalar uygulandı. Şunu özetle ifade etmek isterim. Piyasalar denetleniyor, vatandaşlarımız müsterih olsun.