Dünya üzerinde raylı sistemler hızlı, ekonomik, çevre dostu, güvenli ve çağdaş sistemler olmalarından dolayı her geçen gün daha da önem kazanıyor. Raylı sistemlerin önemi, yüksek güvenlikli toplu ulaşım sağlamalarından kaynaklanıyor. Bu özelliğin devam ettirilebilmesi ise düzenli bakımlarla hat güvenliğinin sağlanmasından geçiyor. Bakımlar arasında deformasyon ölçümleri, ray üzerindeki kırık ve çatlakların tespiti önemli yer tutuyor.
Halen dünyada en yaygın olarak bilinen ve kullanılan ray kırığı algılama yöntemini, ray üzerindeki elektriksel devamlılık prensibiyle çalışan ray devreleri oluşturuyor. Ancak rayın aynı zamanda bir geri dönüş akım hattı olarak da kullanılması nedeniyle bu yöntem ciddi algısal yanılmalara neden olabiliyor.
Ayrıca, yol kontrol görevlisinin gözle veya temel el ölçüm aletleri yardımıyla rayı adım adım kontrol etmesinin de aralarında bulunduğu diğer yöntemler, güvenli sonuçlar vermemesi, kullanım zorluğu/kısıtlılığı ya da yüksek maliyet gibi olumsuzluklar barındırıyor.
Ar-Ge çalışmalarını ODTÜ Teknokent'te sürdüren Enekom firması, bu alandaki ihtiyaca cevap vermek ve yerli bir çözüm üretmek amacıyla "Ray Kırığı ve Çatlağını Uzaktan Yansıma Yöntemiyle Algılayan Sistem" geliştirdi.
Sistem, ray üzerinde belirli bir frekansta oluşturulan titreşimin, biri uzakta olmak üzere 2 noktadan algılanması prensibiyle çalışıyor.
Ray üzerinde tamamen elektromekanik yöntemle çalışan sistemde, bir taraftan raya titreşim enjekte edildikten sonra eş zamanlı olarak diğer bir noktadan bu titreşim sinyali okunuyor. Sağlam ray ile kırık veya belirli bir düzeyde çatlak taşıyan rayın iki nokta arasında taşıdığı titreşim sinyal seviyeleri arasındaki fark ve hatalı bölgeden yansıyarak geri gelen sinyal, sistemin hassas algılama elektroniği tarafından algılanıp işleniyor ve sonuç fiber optik iletişim hattı üzerinden kontrol merkezine taşınıyor.
Her 2 kilometrede bir kurulan titreşim uygulama ve algılama modülleriyle donatılan hat üzerinde, istenilen zaman aralıklarıyla uzaktan ölçüm yapılabiliyor.
Ankara-Konya Hızlı Tren Hattı üzerinde ilk seviye sistem performans testleri başarıyla tamamlanan özgün sistemde, raylarda kırık veya çatlak olup olmadığı güvenli şekilde algılanabiliyor ve bu bilgi kontrol merkezine fiber optik tabanlı bir iletişim sistemi üzerinden ulaştırılıyor.
Hedef uluslararası sertifikasyon
Enekom Genel Müdürü Haluk Gökmen yaptığı açıklamada, geliştirdikleri sistemin patentini aldıklarını, ayrıca Avrupa'daki uluslararası bir kuruluştan onay alan ikinci bir patent başvurusunda bulunduklarını söyledi. Gökmen, "2 patentle dünyada bunu yapan tek kuruluş olarak kendimizi güvenceye aldık" dedi.
Bundan sonraki süreçte sistemin yüksek hızlı tren hattı üzerine bağlanarak 1 yıl gibi belirli bir süre performansının izlenmesini amaçladıklarını ifade eden Gökmen, bunun uluslararası sertifikasyon için gerekli olduğunu belirtti.
Sistemin, ray üzerindeki diğer sistemlerden tamamen bağımsız çalıştığına dikkati çeken Gökmen, şöyle konuştu:
"Ray üzerine bağladığımız sistemlerle noktasal sıcaklık bilgisi de alıyoruz. Ona göre sistemin kendini tekrar düzenlemesi için gerekli ayarlamaları yapabiliyoruz. Raylardaki kırık ve çatlakların tespitinin yanı sıra bölgede deprem tarzı, sistemi, performansı ve hat güvenliğini etkileyebilecek her türlü titreşimi de algılayabiliyoruz. Raylara sistem dışından yapılan müdahaleleri de tespit edebiliyoruz.
Sistemin başka türev faydaları var. Heyelan sonucu yolda oluşan engeli tespit edebiliyoruz. Hat üzerinde kalmış araçları algılayabiliyoruz. Gelen treni ve hızını tespit edebiliyoruz. Şu ana kadar ölçümlediğimiz şeyler sadece buz dağının üstü gibi. Sistemin yüksek hızlı tren hattına entegre edilmesi durumunda o kadar çok veri akıyor ki şu anda gündemde olmayan yeni çıktılara da ulaşmak mümkün olacaktır. Beklentimiz demiryollarının ikinci aşamadaki test sürecine izin vermesi."
"ASELSAN'la işbirliği zemini oluşturuyoruz"
İstanbul'da ulaşımla ilgili bir fuarda geliştirdikleri sistemi anlattığında ASELSAN yetkililerinin ilgilerini çektiğini ifade eden Gökmen, şunları kaydetti:
"Ankara'da firmamızı ziyaret ettiler. Hem şu ana kadar geliştirmiş olduğumuz sisteme, hem de halen geliştirmekte olduğumuz yeni nesil, daha duyarlı ve daha uzun mesafelerde kullanılacak algılayıcılar üzerinde yapmakta olduğumuz çalışmalarımıza olumlu yaklaşım ve ilgi gösterdiler. Karşılıklı görüşmelerimiz olumlu bir şekilde devam ediyor. Bu aşamada ASELSAN'la projeye ilişkin uzun vadeli bir işbirliği zeminini oluşturuyoruz. Devlet Demiryollarıyla ilgili süreci de birlikte yürütmeyi planlıyoruz. ASELSAN'la işbirliğine önem veriyoruz, onlarla yürümek ve sistemimizi uluslararası pazarlara sokmak çok daha kolay olacak. Çünkü amacımız geliştirilen bu yeni ve üstün teknolojinin milli bir kaynak olarak değerlendirilmesi ve ülkemizin 2023, 2053 ve 2071 vizyonuna katkıda bulunmak."
Gökmen, sistemin Hindistan, Avusturalya ve Japonya'dan ilgi gördüğünü de sözlerine ekledi.