Prof. Dr. Ainur Nogayeva / Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Öğretim Üyesi
2023 yılı geçtiğimiz birkaç yıl gibi Türk Dünyası açısından aktif ve verimli bir yıl idi. Türk devletleri TDT, Türksoy vd. ortak kuruluş çerçevesinde birçok toplantı ve etkinlik gerçekleştirmişti. Sadece TDT, genel sekreterin belirttiği gibi 2021’de 43 etkinlik yapmışken, 2022’de bu sayı 66 olmuş, geçtiğimiz 2023’ün 11 ayı içerisinde 110 etkinlik yapılmıştı. Peki gerçekleştirilen bu çalışmaların halk nezdinde nasıl bir etkisi vardı? Yani bu girdilerin yansıması ve çıktıları nelerdi? Bu amaçla yine Türk Dünyasının ortak kuruluşlarından olan Türk Akademisi tarafından “Türk Barometresi” projesi geliştirilmişti. Önceki dönemlerde yapılanların bir benzeri; Türk devletlerinin kamuoyu araştırması, “Türk Barometresi 2023: Türk Devletlerinde Kimlik ve Kültür Etkileşimi Araştırması” tanıtım toplantısı Ankara’da yapılmıştı.
TÜRK DÜNYASININ NABZINI TUTUYOR
Bu çalışma, Türk devletleri toplumlarının çeşitli yönlerini inceleyen, günlük yaşam ve iş hayatına ilişkin istek ve öncelikleri, ayrıca temel sosyoekonomik eğilimleri ve kültürel değerleri ölçmek maksadıyla Türk Akademisi tarafından yürütülen kapsamlı bir araştırma projesidir. Kurumdan gelen bilgiye göre, projenin amacı, Türk halklarında kimlik ve kültür dinamiklerinin sosyal boyutları ile birlikte anlaşılmasını sağlamak; bir de kimlik ve kültür boyutlarından yola çıkılarak, bu faktörlerin Türk devletleri arasındaki ilişkilere nasıl yansıdığına da bakılmaya çalışılmıştır. Araştırmanın bir diğer amacı ise Türk devletleri teşkilatına üye ülkelerdeki ekonomik ve kültürel bağların derinleştirilmesine ve entegrasyon süreçlerine yönelik önerilerin toplanmasıydı.
2010 yılında Türk devletlerinin başkanlarının kararıyla oluşturulan, uluslararası statüye sahip olan Türk Akademisi, Türk dünyası araştırmaları yürütmek üzere kurulmuş bir bilim merkezidir. Örgütün merkezi Kazakistan’ın başkentinde olup yapının kurucu ülkeleri Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye’dir. Günümüzde Akademi, halklarımızın kültürel mirasını araştırmak ve yaygınlaştırmak için projeler yürütüyor. Türk ülkelerinin genel tarihi, coğrafyası ve edebiyatı hakkında halihazırda ülkelerin ortaokul programları için geliştirdiği ders kitapları da bulunmaktadır.
KAPSAMLI BİR ARAŞTIRMA
Bu proje aslında yeni değil. 2017 ve 2018 yıllarında Türk Akademisi’nin nezdinde Kamuoyu Araştırma Enstitüsü tarafından iki aşamalı olarak yürütülmüştü. İlk anket, 2017’de, altı Türk devletinin başkentleri; Bakü, Astana, Bişkek, Aşkabat, Ankara ve Taşkent’te yapılmıştı. Ankete katılanlar 18 yaş ve üzeri büyükşehir sakinleriydi. Her ülkede 500 katılımcı olmak üzere toplam 3 bin kişi ile görüşülmüştü.
2018’de yapılan ikinci ankete ise Türkmenistan hariç beş ülkeden (Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkiye ve Özbekistan) biner kişi olmak üzere toplam 5084 kişi katılmıştı. Bu çalışmanın sonuçları Eylül 2018 tarihinde Kırgızistan’da düzenlenen TDT’nin öncü kuruluşu olan Türk Konseyi’nin VI. Devlet Başkanları Zirvesi’nde ülkelerin Cumhurbaşkanlarına sunulmuştu.
Türk devletleri vatandaşlarının görüşleri ve algılarına yönelik yıllık son saha çalışması olan “TÜRK BAROMETRE 2023” anketlerine ise Kazakistan, Azerbaycan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkiye’de her yaştan ve farklı kesimlerden olmak üzere altı binden fazla kişi katılmıştı. Bu bağlamda daha önceki çalışmalar Türk devletlerinin sadece kendi aralarında değil, diğer aktörlerle olan ilişkilerini de içeren daha geniş bir kapsama sahip iken -örneğin Türk halkların Tek Kuşak Tek Yol projesine ilişkin soruları içerirken- son 2023 araştırması daha odaklı ve derin nitelikteydi diyebiliriz.
Katılımcılara kendi değerlerine ve sorumluluklarına dair sorular sorulmuştu. Örneğin; gelenekler ve milli kimlik ilişkisi, Türk toplumlarının aile kurumunda ebeveynlerin önemi, yaşlıların aile içindeki konumu, yakınlara yönelik ve kişilerarası duyulan güven düzeyi, kadere inanma, kültürel değerlerin korunmasına ilişkin toplumsal farkındalık, sosyal ve kültürel hayat vb. konular vardı.
Ortak Türk değerlerine ilişkin sorular ise Türk devletlerinde iletişim dili, Türk devletlerine seyahat sıklığı, Türk devletlerindeki gelişmelere duyulan ilgi düzeyi, Türk devletlerinden arkadaşlara sahip olmak, medya ve iletişim kanallarıyla bağların oluşturulması, Türk devletleri arasındaki ilişkilere yönelik algı, Türk devletlerinin dış politikalarının uyumlaştırılması, okullarda ortak Türk tarihinin okutulması, Türk dünyası için ortak alfabe ve terminoloji, Türk devletlerinden gelen ürünlere ilişkin ilgi, Türk Dünyası 2040 Vizyonu gibi konuları içermekteydi.
PROJE NEDEN ÖNEMLİ?
Akademi’nin internet sitesinde ayrıntılı yer alan bu araştırmanın sonucunda elde edilen veriler bize kardeş halklar arasında toplumsal güven düzeyinin ne kadar yüksek olduğunu ve kültürel değerlerin ne kadar benzer olduğunu sergilemektedir. Ayrıca önceki anketlerde ifade edilen soyut iş birliği arzusuna ek olarak, bu araştırmada okullarda ortak ders kitaplarının zorunlu olarak okutulmasının desteklenmesinden dış politikalarının koordinasyonuna kadar Türk entegrasyonunu teşvik edici çalışmaların somut sonuçları görülebilmektedir. Türk Barometresi projesine başından beri katılan ve doğrudan bilen biri olarak son yapılan (2023) çalışmanın sonuçlarının umut verici olduğunu belirtebilirim. Önceki çalışmalarla kıyasladığımızda günümüzde ortak Türk bilincinin hayli yüksek olmasında yapılan ortak çalışmalarının ve etkinliklerinin rolü olduğu da aşikardır.