Prof. Dr. Ainur Nogayeva / Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Öğretim Üyesi
Türk Devletleri Teşkilatı’na (TDT) üye ve gözlemci devlet başkanları, 3 Kasım’da, Türk dünyasının ilk kültür başkenti Astana’da bir araya geldi. Soğuk havaya rağmen ortak fikir etrafında birleşen kardeş ülkeler, sıcak bir atmosferde ve geniş kapsamlı planlar için toplandılar. Çetin jeopolitik ortamda gerçekleşen zirvede güvenlik ve istikrara, ortak hareket etme gerekliliğine vurgu yapıldı. TURKTIME (Türk Devri) sloganı ile gerçekleştirilen 10’uncu olağan zirvesinde ülke liderleri çok taraflı iş birliğinin kilit alanlarını kapsayan Astana Bildirisini kabul ettiler. TURKTIME sloganını oluşturan her harf, 20. zirveye kadar TDT’nin kısa ve orta vadede önceliğini oluşturacak olan 8 başlığa ( Traditions –Unification–Reform–Knowledge –Trust–Investments–Mediation– Energy) işaret ediyor. Peki bu başlıklar bize ne söylüyor?
GELENEKLER
Şanlı geçmişimizden günümüze aktarılan ve Türk dünyasının geleceğine ışık tutan ortak değerler, gücünü yaşadığımız ve koruduğumuz geleneklerden almaktadır. Ortak değer ve geleneklerin desteklenmesi ve geliştirilmesi kapsamında başta Uluslararası Türk akademisi olmak üzere gerçekleştirilecek çalışmaları çerçevesinde ortak tarih ve kültür projelerine ağırlık verilecek gibi görünüyor. Türk dünyası bu geleneklere dayanarak birleşme hedefine doğru ilerlemektedir.
BİRLEŞME
Bu başlık birliğe işaret eder. Ancak bu birlik devlet sınırlarının birleştirilmesi değil, düşünce ve eylem birliğidir. Türk Birliği’nin oluşum sürecinin başlangıcı, Türkiye’nin yeni bağımsız Türk devletlerini ilk devlet olarak tanımasıyla, devletler arasında diplomatik, ekonomik ve kültürel vd. ilişkilerin kurulmasıyla ilişkilendirilmektedir. İş birliğinin temelleri 1992’deki ilk zirvesi Ankara’da atılmış, 2009 Nahçıvan Anlaşması ile devam etmiş, 2018 yılında Türk Keneşi ve 2021’de TDT’na dönüştürülmesiyle taçlanmıştı. Burada beraber yaşamak yerine birlikte hareket etmenin önemli olduğu aşikardır. Tek devlet-tek oy, çok devlet- çok oy olduğunu unutmamalıyız. Zirvede “Türk Birliği”ni yaygınlaştırmanın önemine ve TDT’nin simgeleri ile yapılarının tek bir düzen haline getirilmesinin gerektiğine dikkat çekilmiştir.
REFORMLAR
Reformların önemini ve gerekliliğini Türk dünyasında yaşanan son olaylar açıkça göstermiştir. Özbekistan’da Kerimov’un ölümünün ardından, yeni yönetim ülkesini kalkındırmayı ve vatandaşların refahını artırmayı amaçlayan reformları uygulamaya koydu. Kazakistan geçen yıl meydana gelen Kanlı Ocak olaylarının ardından ülkenin demokratikleşmesini amaçlayan bir siyasi reform süreci başlatmıştı. Kırgızistan da aktif olarak iç reformları gerçekleştirmeyi sürdürüyor.
BİLGİ
Bilginin önemi tartışılmaz. TDT çerçevesinde farklı alanlarda faaliyet gösteren çok sayıda ortak yapı, meslek ve iş birliği bulunmaktadır. Ekonomik programların yanı sıra Öğrenci ve Öğretmen Değişim Programı, İpek Yolu Ortak Turlar Projesi, uluslararası gençlik kampları ve Türk dünyasının farkındalığını artırmaya yönelik programlar da bulunuyor. Bunu hem kurumsal hem de özel çabalarla yürütülüyor. Halen devam eden Uluslararası Türk Akademisi bünyesinde aşamalı olarak yürütülen Türkbarometre ve Türk dünyasındaki üniversitelerin öğrencilerinin bir araya gelmesiyle oluşturulan Türk Dünyası Dijital Vatandaşlık Projesi gibi projelerle gençlerin nabzı tutuluyor ve bilgi birikimi artırılıyor.
GÜVEN
Güvene dayalı ilişkiler her zaman ilerler. TDT’nin toprak bütünlüğünü desteklemeye devam ettiğine dair açıklamalar, savunma sanayinde ortak üretim, insani alanda Türk kimliğinin güçlendirilmesi ve geliştirilmesine yönelik projeler; tüm bunlar kardeş ülkeler arasındaki güven ile yakından ilgilidir. Güven, ticareti de artırmaktadır. Orta Asya ve Kafkasya’dan Avrupa’ya uzanan, 170 milyonu aşan genç nüfusu, 1,5 trilyon doları aşan milli geliri ve 1,2 trilyona yaklaşan toplam ticaret hacmiyle Türk dünyası ülkelerini birleştiren TDT, küresel ekonomide önemli bir etkiye sahiptir.
YATIRIMLAR
Yatırım gündemi maddesi tesadüfi değildir ve bir önceki başlıkla bağlantılıdır. Türk ülkelerinin birbirlerinin ekonomilerine yaptığı yatırımlar güvenin ve karşılıklı yardımlaşmanın açık bir örneğidir. Türkiye’nin genç Türk devletlere yaptığı yatırımları biliyoruz. Azerbaycan’ın 30 yıldır işgal altındaki Karabağ topraklarını geri almasının ardından da Kazakistan ve Özbekistan, azat edilen bölgelerdeki restorasyona aktif olarak katılıyor, diğer taraftan Azerbaycan da Türk devletlerinin ekonomilerine 30 milyar dolar yatırım yapıyor. Hatırlayalım, kurumsal düzeyde, TDT bünyesinde Yatırım fonu oluşturulmasına ilişkin anlaşma, zirve öncesinde üye ülkelerin parlamentoları tarafından onaylanmıştı.
ARABULUCULUK
Bu başlık, Türk devletlerinin barışçıl politikalarının somut eylemlerini oluşturmaktadır. Zor durumlarda karşılıklı yardımlaşmanın yanı sıra Rusya-Türkiye uçak krizinde ve Rusya-Ukrayna çatışmasının başlamasında olduğu gibi, savaşan tarafları uzlaştırma çabaları, Türk ülkelerinin pozitif gündemini gösteriyor. İsrail’in Gazze saldırılarına karşı, Arap ülkeleri ve İslam İşbirliği Teşkilatı bünyesindeki Müslüman ülkeler kararsız tutumlarıyla eleştirilirken, TDT zirvesinde ateşkes ve itidal çağrıları yenilendi ve insani yardım gönderme konusu ele alındı. Daha önce Kazakistan ve Özbekistan liderleri sivillerin öldürülmesini kınamış ve Filistin devletinin kurulması gerektiğini dile getirmişti. Aynı zamanda Özbekistan, Filistin’e 1,5 milyon dolar değerinde bir yardım yapacağını duyurmuş, Kazak vatandaşları ise İsrail’e petrol tedarikinin durdurulması çağrısında bulunmuştu.
ENERJİ
Enerji kaynaklarına sahip Türk devletleri, enerjinin uluslararası pazara ulaştırılması için ulaşım yollarının çeşitlendirilmesi ve büyük oyuncuların “kaprisleri”ne olan bağımlılığının azaltılması yönünde kilit öneme sahiptir.