Para insanı bozmaz

Bıçakla ekmeği kestiğinizde, “Ben kesmedim bıçak kesti” der miyiz? Hayır

Silahla birini vurduğunuzda “Ben vurmadım silah vurdu” der miyiz? Hayır.

Ama para için aynı şeyi yapmayız.

Çevremizde tanıdığımız birileri biraz para sahibi olduğunda, “ Yürüyüşü bile değişti adamın”, “Havalara girdi”, “Para bunu çok değiştirdi”, “Eskiden böyle değildi”, deriz.

Aslında yaptığımız nedir?

Bütün suçu paraya atmak.

Oysa para masumdur.

O kullandığımız her hangi bir aletten başka bir şey değildir.

Tıpkı silah gibi, kesici aletler gibi, idam için kullandığımız ip gibi,

Neden böyle yaparız?

Çünkü insana bu adi suçu yakıştıramayız.

**

Para insanı bozmaz, ama insan parayı bozar.

Para gibi her türlü aleti iyi ya da kötü amaçlarla kullanabilir, kullanabilme yetenek ve becerisine sahiptir.

Oysa insana her türlü âli, yüce sıfatlar yakışabildiği gibi hiçbir hayvanda göremeyeceğimiz her türlü adi sıfatlar da yakışır.

Zenginlikle ya da yoksullukla alakası yoktur.

Mayası böyledir.

Ayetle de sabittir; “İnsan zalim ve cahildir”

Firavun olmaya da müsaittir, Musa olmaya da.

Servetini köleleri özgürlüğe kavuşturmak için defalarca sıfırlayan Ebu Bekir de insandır, kölelerini ona yüksek fiyatlarla satarak para kazanan Ebu Cehil de.

**

Ancak bu sorular, her asrın her dönemin en ilgi çekici sorularıdır;

Para kimleri bozar kimleri bozmaz, bozarsa nasıl bozar, herkesi aynı ölçüde mi bozar, paranın bozamayacağı insanlar var mıdır, onlar nasıl insanlardır?

Mahalle bakkalınızdan semt pazarlarından veya seyyar satıcıda alışveriş yaparken üç kuruş için pazarlık yapmaya kalkarsın ama AVM’de bir mağazadan ya da büyük bir marketten pahalı bir ürün alırken pazarlık etmek aklına bile gelmez.

Pazarda kilosu 2 liralık soğan için pazarlık yaparsın ama marketten çikolata türünden şeyler alırken fiyatını bile sormazsın.

Çay ocağında içtiğin mis gibi çayın fiyatı sana pahalı gelir ama güzel albenili bir cafede üç katı fiyata çay kahve içtiğinde gıkın çıkmaz.

Rahatsız bile olmadan ödersin.

Neden?

Çünkü ortam müsaittir.

Nerede pazarlığın olup olmadığını bilirsin.

Uyum sağlama çabası her canlının en doğal davranış biçimi olduğu için ortama göre hareket etmenin zenginlik ve fakirlikle bir alakası yoktur.

**

1993’te yapılan bir araştırmada, ekonomi okuyan öğrencilerin diğer bölümdekilere kıyasla yardım kuruluşlarına daha az yardım ettiği, dayanışma gerektiren oyunlarda pek dayanışmadığı görülmüş.

Gelir düzeyi yüksek olanların olağanüstü fedakâr davranışlarda bulunabileceğini gösteren araştırmalardan biri de ABD’de yapılmış.

Farklı eyaletlerde, tanımadıkları insanlara kendi böbreklerini bağışlayan kişilere bakılmış. Refah düzeyi yüksek bölgelerde daha fazla bağış yapıldığı görülmüş.

Fakat California Üniversitesi’nde yapılan başka bir araştırmada ise “Titanik’te olsaydım kurtarma botlarına binmeyi hak eden ilk kişilerden biri ben olmalıydım” ifadesine zenginlerin daha fazla onay verdiği görülmüş.

Yalnız zenginlerde hatasını kabul etmeme ve her konuda iyi olduğunu düşünme eğiliminin daha güçlü olduğu tespit edilmiş.

**

Başka bir araştırmada ise farklı gelir düzeylerinden oluşan bir gruptakilere 10 dolar verilmiş ve bunun ne kadarını yardım kuruluşlarına bağışlayacaklarına bakılmış.

Burada da gelir düzeyi daha düşük olanların daha fazla bağış yaptığı görülmüş.

Monopoli oyununda sonradan oyun gereği zengin olanların davranışına bakılmış.

Çoğu nasıl başardıkları sorulduğunda ne kadar çaba gösterdikleri ve akıllı karar aldıklarından söylemişler.

Kendini beğenme türün ortak özelliğidir.

**

Hollanda’da 9 bin kişiyle ve yılda dört kez yapılan başka bir araştırmada, zenginlerin daha bağımsız davrandığı ve başkalarıyla daha az iletişime geçtiği tespit edilmiş.

Mali güvene dayalı oyunlarda ise zengin oyuncuların rakiplerine ihaneti yoksullardan daha fazla değilmiş.

**

Klasik araştırmalar, en yoksullar ile en zenginlerin orta kesimlere oranla çok daha fazla bağış yaptığını gösteriyor.

Boston’da yapılan bu araştırma, zenginlerin ortalama insanlardan ne daha çok ne de daha az cömert ve yardımsever olduğunu gösteriyor.

Yani bu işin parayla alakası yok.

O masumdur.

Kirli olan insandır.

Parayı kirleten de odur.

Kafa karışıklığının sebebi; kötünün uyum yeteneğindendir.

Aldatma yeteneği yüksektir.