Bir süredir devletlerarası ittifaklar konusunda tarihten örnekler veriyorum. Sebebi, diplomasi tarihiyle ilgilenen genç araştırmacılara minik katkılar sağlamak. Okurlarımız da günümüzdeki “
ittifak arayışları
”nı etkileyen faktörlere daha bir dikkat kesileceklerdir. Öte yandan pek çok ittifakın suistimâl edildiğini belirtmeliyiz. İttifaklarda
“güven
” esastır, ama işler her zaman kağıt üstünde göründüğü gibi gitmiyor. Gözünüzü, kulağınızı dört açmanız gerekiyor. Çünkü suistimaller karanlıkta oynaşırlar. Bu kez
Karl Marx
'ın hacimce küçük ama son derece kıymetli analizler içeren “
18. Yüzyılda Gizli Diplomasi
” başlıklı kitabından bazı dipnotlar aktaracağım. Marx'ın kitabında Rus tarihine ilişkin enfes tasvirler ise başka bir yazı konusu.
Dünya tarihini etkileyen önemli bir filozof olmasının yanı sıra gazetecilik de yapan Marx, İngiliz arşivlerinde rastladığı gizli yazışmalara dayanarak hazırladığı araştırmasını
“18. Yüzyıl Diplomatik Tarihi Üzerine İfşâât
” başlığıyla 16 Ağustos 1856-1 Nisan 1857 günleri arasında Londra'da, “
Free Press
”te yayınlamış. Marx'ın yorumladığı belgeler İngiltere'nin
“Baltık Denizi
”ndeki ticari çıkarlarını genişletmek için çevirdiği fırıldakları ifşâ ediyordu.
Bir deniz devleti olarak yükselen İngiltere, kendisine bu alanda rakip olabilecek güçleri zayıflatmak istiyordu. “
Baltık Denizi
”nde sivrilen güçlerden biriyse, İsveç'ti. Rakibi Danimarka'yı etkisiz hale getiren İsveç, İngiliz ticaretinin geleceğini de tehdit ediyordu. İngilizler, İsveç'i zayıflatmak için yeni bir aktörü, denizlere açılarak büyük devlet olmak isteyen
“Rus Çarlığı
”nı ele aldılar. Bu çabalar sonucunda İngilizler, Danimarka ile Rusya'yı İsveç'e karşı ittifaka yönelttiler. Diğer bir taraftan İngiliz diplomatlar Londra'dan Ruslara karşı gizliden gizliye mücadele etme, ama kamuoyu önünde belli etmeme talimatı alıyorlardı. İngilizlerin amacı Baltık Denizi'nde rekabet eden güçleri biribiriyle çatıştırarak zayıflatmaktı.
İngiltere bunları yaparken İsveç'le bir savunma ittifakı imzalamış bulunuyordu.1700 yılında imzalanan anlaşma, tarafların, müttefikinin düşmanını, ister isyancı, ister dış düşman olsun, ister karada, ister denizde, desteklemeyeceğini taahhüt ediyordu. Oysa İngilizler Rusya, İsveç ve Danimarka arasında çıkan, Polonya ile Osmanlı'yı da içerisine çeken “
Büyük Kuzey Savaşları
”nda gizlice Ruslara destek verdi. Marx, belgelere yansıyan bu iki yüzlü politikaları ifşâ etti.
Marx'ın ifşa ettiği vakalardan bir diğeriyse “
Osmanlı Devleti
”yle ilgiliydi. Meğer İngilizler Dönemin Osmanlı Sadrazamının İngiltere Kralına yazdığı mahrem mektupları Rus Bakanlara sızdırıyorlarmış. İngilizler, Ruslardan Sadrazamın Rus Sarayı'yla ilgili sert ifadelerini içeren mektupları “
Bâb-ı Âli
”ye bildirmemelerini de rica etmişler. Marx, İngiltere'nin kendi müttefiklerini Rusya'ya ihbar etmesini sahtekârlık kokan politikalar olarak yorumluyordu.
İngiltere, Baltık Denizi'ndeki dengeyi bozmak suretiyle ticari çıkarlarını güvenceye alırken diğer taraftan Rusya'nın da pek fazla güç kazanmamasını istiyordu. İsveç'i zayıf düşüren İngilizler, Rusya'yı da “
Sıcak Denizler
”den mümkün olduğunca hep uzak tutmaya çalıştılar. Rusya'ya Baltık'ta bir pencere açan İngilizler daha sonra bu pencereyi daraltmaya çalıştılar. “
Osmanlı-Rus Savaşları”
nı bu bağlamda da okumak lazım. İngilizler, Rusların “
İstanbul
” ve “
Boğazlar
”ı ele geçirmemeleri koşuluyla, Osmanlı-Rus savaşlarına doğrudan müdahil olmadılar. Ruslar ne zaman İstanbul'a yaklaştıysa, İngilizler bunu engelleme yoluna gittiler.
#Osmanlı
#İttifak
#Bâb-ı Âli
#Baltık Denizi
