Afrika’nın uzun ince yolu

2015 yılının Afrika açısından sakin geçtiğini söyleyebiliriz. Bir süredir devam eden Güney Sudan iç savaşını, artık sıradanlaşan Boko Haram ve El Şebab saldırılarını saymazsak en azından kitlesel ölümlerin yaşandığı açlık, kuraklık, salgın veya büyük bir çatışma yaşanmadı. 2015 yılında Sudan, Etiyopya, Tanzanya ve Nijerya gibi ülkelerde genel seçimler ve başkanlık seçimleri gerçekleşti. Özellikle de Nijerya'da Jonathan Goodluck'ı geride bırakan Muhammed Buhari'nin başkan seçilmesi kıta açısından önemli bir hadiseydi.

Afrika'nın en fakir ülkelerinden Güney Sudan 2016 yılına da iç savaşın gölgesinde girdi. Büyük bir insani krizin içindeki ülkede kabileler arasındaki iktidar mücadelesi 2013'den beri son bulmuş değil. 2016 içinde de bu mücadelenin devam etmesi beklenmekte. 2011'de Sudan'dan halk referandumu ile ayrılma kararı alan ülkede Dinka ve Nuer kabileleri arasındaki güç mücadelesi milyonlarca insani yerinden yurdundan eden bir iç savaşa dönmüş durumda. Arabuluculuk ve barış görüşmelerine rağmen iç savaşın kısa sürede bitmesi beklenmiyor. İç savaşa bağlı olarak gelişen gıda krizi ve sıtma salgını kitlesel ölümlere yol açıyor.

2015'in son aylarında iç karışıklığa sürüklenen ülkelerden bir diğeri de Burundi. Devlet Başkanı Pierre Nkurunziza'nın iktidarını üçüncü dönem sürdürme girişimi ülkede çatışmalara yol açtı. Olaylar etnik çatışma ihtimalini doğururken 1994 Ruanda olaylarının tekrar etmesinden korkuluyor. Burundi Devlet Başkanı Pierre Nkurunziza etnik çatışmayı önlemek adına Afrika Birliği'nin 5.000 asker gönderme kararına şiddetle karşı çıkarken şimdiden Tanzanya'ya ve Ruanda'ya göç hareketleri başlamış durumda. Uganda'nın başkenti Entebbe'de çatışan taraflar arasında yürütülen diyalog görüşmeleri ise henüz soruna çözüm üretmekten uzak. 2016 yılı içinde de ülke içindeki çatışmaların devam edeceğini söyleyebiliriz.

2015'i başkanlık seçimi ve Boko Haram ile mücadeleyle geçiren Nijerya'da şimdilerde iki yeni çatışma hattı daha tekrar canlanıyor. 2016 yılında bu çatışma hatlarının derinleşmesi olasılığı bulunmakta. 1967-1970 arasında bağımsızlığını ilan eden ayrılıkçı Biafra hareketi Muhammed Buhari'nin iktidara gelmesinin ardından yeniden hortlarken diğer taraftan ordu güçleri ile ülkedeki Şiiler arasındaki gerilim hala yatışmış değil. Şii lider İbrahim Zekzeki'nin ordu tarafından tutuklanması ve taraftarlarının sokak ortasında öldürülmesi İran-Nijerya-Suudi Arabistan arasında hareketlenmeye yol açtı. 2016'da şiddetlenmesi beklenen Suudi Arabistan-İran çekişmesinin Afrika'ya yansımaları olacak hiç şüphesiz.

Devlet Başkanı Ömer El-Beşir'in başkanlık seçimini kazanmasının ardından Sudan'da öne çıkan konu “ulusal diyalog forumu” oldu. 2015 yılına çeşitli istişarelerin yapıldığı forum ülkede devam eden silahlı çatışmaları bitirmeyi amaçlamakta. Çatışmalara taraf olan silahlı bazı grupların ve muhalefet partilerinin katılmadığı forum 2016 yılında da devam edecek. Darfur, Güney Kurdufan ve Mavi Nil sorunlarının çözümü ülkede istikrarın sağlanması açısından oldukça önemli. Katılımın şimdilik zayıf olduğu diyalog süreci ülkede çoğalan sorunların çözüme kavuşturulması için tek yol görünüyor. Ekonomik yönden sıkıntılarını aşmak isteyen Sudan, İran'dan uzaklaşırken başta Suudi Arabistan olmak üzere Körfez ülkeleri ile daha da yakınlaşma çabası içerisinde. Suud safına katılarak İran ile diplomatik ilişkilerini sonlandıran ilk ülkelerden biri Sudan oldu.

Uganda'da 2016 yılında başkanlık seçimine gidecek ülkelerden biri. Beş dönemdir görevini sürdüren mevcut Devlet Başkanı Yoweri Museveni'nin adaylığına muhalif kanattan itirazlar olsa da 1986'dan beri başkanlık görevini yürüten Museveni'nin seçimi kazanması kesin gibi. Amerika ve İsrail ile yakın işbirliği yapan Museveni uzun süredir ülkedeki muhalif sesleri bastırıyor. Seçim öncesi ve sonrasında sokak gösterileri yaşanabilir.

Orta Afrika Cumhuriyeti yeni yıla anayasa referandumu ve başkanlık seçimi ile girdi. 13 Aralık'ta oylanan anayasa yasallaşırken 30 adayın yarıştığı başkanlık seçiminin sonuçlarının açıklanması bekleniyor. Adaylardan bazıları şaibe iddialarında bulunurken gelen ilk sonuçlara göre adaylar arasından Seleka tarafından devrilen François Bozize'nin başkanlığı döneminde üst düzey görevlerde bulunan Faustin Touadera ve Anicet Dologuele seçimi önde götürüyor. Her iki isimde Orta Afrika Cumhuriyeti'nin üç yıl aradan sonra Fransa güdümünde eski rejime geri dönüşünü simgeliyor.

Etiyopya 2016 yılına gıda krizi ile girdi. Ülkede Müslüman nüfusun yoğun olduğu kuzey-doğu bölgelerinde son yılların en büyük kuraklığı yaşanıyor. 2011'de Somali'de yaşanan gıda krizine benzer bir kriz kapıda. Birleşmiş Milletler yardım çağrıları yaparken Etiyopya hükümeti de dış yardımlara açık olduğunu açıkladı. En son 1984-1985 yıllarında büyük bir gıda krizi yaşayan 90 milyon nüfuslu Etiyopya'da bu tür krizler çok sayıda insan ölümüyle sonuçlanmakta. Gıda krizi en fazla Etiyopya'da etkili olurken Doğu Afrika'daki diğer ülkelerin de etkilenmesi bekleniyor. Krizin 2016'da 8-10 milyon insanı birinci dereceden etkilemesi bekleniyor.

Benin, Gambiya, Çad, Cibuti, Demokratik Kongo Cumhuriyeti gibi ülkeler de 2016 yılında genel ve başkanlık seçimine gidecek diğer

ülkeler. Eğer erteleme olmazsa Çad'da İdris Deby'nin, Cibuti'de İsmail Ömer Guelleh'nin, Gambiya'da yakın zamanda şeriat ilan eden Yahya Jammeh'in, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde de Joseph Kabila'nın iktidarlarını sürdürmesi bekleniyor.

Yakın zamanda Çin ile ekonomik ilişkilerini derinleştiren ve ekonomik ilişkilerinde Çin para birimi yuanı kullanmaya hazırlanan Zimbabve'de ülkenin geleceği 92 yaşındaki Robert Mugabe'nin sağlık durumuna bağlı. Benzer şekilde Cezayir'in geleceği de 2014'de tekerlekli sandalyede seçim kazanan Abdülaziz Bouteflika'nın sağlık durumuna bağlı.

2016'da parlamento ve başkanlık seçimi yapılması planlanan diğer bir ülke de Türkiye ile yakın ilişkisi olan Somali. 2012 yılında başkanlık koltuğuna oturan Hasan Mahmut'un 2016'da ülkeyi seçime götürmesi gerekiyor. El Şebab örgütünün bombalı saldırılar düzenlediği ve belli bir alanı kontrol ettiği ülkede halkın sandık başına gitmesi zor görünüyor. Güvenlik endişeleri nedeniyle seçimler için başka formüller aranıyor. Seçim sonuçları Türkiye-Somali ilişkileri açısından da önem arzediyor.