Çoğumuzun 'Alman usulü' olarak bildiği bireysel tüketimin yerini, insanların tasarruf ettiği paylaşımcı bir ekonomi modeli alıyor. 2008 küresel krizi ve internet teknolojileri yepyeni bir anlayışı beraberinde getirdi: Paylaşım ekonomisi. Üstelik bu iktisadi sınavda sorular, bizim çok iyi bildiğimiz bir yerden geliyor. Artık yüzüne bakmadığımız imece usulü paylaşım, şimdilerde 500 milyar dolarlık bir ekonomiye ulaştı. Uzmanlar, gelişmiş ülkelerin, 2014'te 2 milyar dolar yatırım yaptığı bu alandaki fırsatları kaçırmamak gerektiğini söylüyor. Kısacası 'parasızlığın gözü kör olsun' derken bir daha düşünmek lazım.
Hani şu sizsiz yemek boğazından geçmeyen komşunuza 'Tabak boş gönderilmez' mantığı yeniden canlanıyor. Ege Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Funda Barbaros'a göre, 2008 krizi ile alım gücü düşen Avrupalı ve Amerikalıların tasarrufa yönelmesiyle paylaşım ekonomisi adeta patladı. Barbaros, "Ortak güzergahtaki komşular, aynı arabada işe giderken, insanlar uzun zamandır unuttukları bir şeyi yeniden keşfetti: Manevi paylaşım" diyor.
Barbaros, hikayenin kalanını anlatmaya devam ediyor: “Bunu gören internet girişimcileri ise vatandaşa daha az para harcatacak hatta ürünlerini takas edeceği sanal pazarlar sundu. Türkiye'nin aşina olduğu bu modele yatırım yapması lazım." Barbaros, doların ve Amerikan fast food kültürünün egemenliğini kırmaya aday gördüğü bu ekonomi modelini, “Bireysel ve bencil sahiplik bizi daha iyi bir dünyaya götürmüyor." diyerek açıklıyor. Tatil konaklaması, otomobil, ev aletleri, elektronik ürünler, ve kıyafetler en fazla ödünç alınan veya kiralanan ürünler olarak göze çarpıyor. İhtiyacını ucuz yollu karşılayan vatandaş yanında eşyasını kiralayan da kazanıyor. ING'nin raporuna göre, Avrupa'da paylaşım ekonomisine katılanlar, ortalama 2 bin 500 avro (7 bin 500 TL civarı) ek gelir elde ediyor.
Türkiye, aynı zamanda yüzde 47'lik oranla paylaşım ekonomisine katılımın en fazla artması beklenen ülke oldu. ING'nin 15 ülkedeki araştırmasına göre, Avrupa'da her üç kişiden biri, Türkiye'de ise her iki kişiden biri paylaşım ekonomisi ne aşina.
Antalya'ya tatile giden biri otele geceliği 200 lira vermek yerine, airbnb gibi sitelerden bir evin odasını günlüğü 50 liraya kiralayabiliyor. İnternette girişimcilik artıkça, takas ekonomisi de güçleniyor. Freelancers Union Kurucusu Sara Horowitz bu süreci sessiz devrim olarak tanımlarken, 'Türk usulü' tüketim modeline de işaret ediyor. Ancak hemen söyleyelim, pazardan aldığımız pay yüzde 3 civarında Ülkemizde 40 kadar paylaşım ekonomisi alanında çalışan girişimci ve şirket bulunuyor.
ING'nin Avrupa, Amerika ve Avustralya'da 15 ülkedeki araştırması, Türkiye'de iki kişiden birinin 'paylaşım ekonomisi' kavramına aşina olduğunu gösteriyor. Avrupa ülkelerinde ise bu oran oldukça geride. Türkiye, yüzde 9'luk oranla da paylaşım ekonomisine aktif katılımın en yüksek oranda gerçekleştiği ülke oldu. Ülkemiz, ayrıca 1 yıl içinde yüzde 47'lik oranla paylaşıma katılımın en fazla artması beklenen ülke olarak da dikkat çekti. İnternet siteleri ve nihayetinde devlet kazanıyor.
İş fikirleri.com sitesinde yer alan verilere göre araç paylaşımı son yıllarda oldukça popüler. Örneğin, mobilizm firmasında üyeler, günlük veya saatlik ücreti 10 TL'den başlayan araçları kullanıyorlar, işleri bittiğinde ise geri getiriyorlar. Mobilizm Yönetim Danışmanı Ayçe Ayyıldız, “50 araba ve bunlar için 20'den fazla park noktamız var" diyor.
BlaBlaCar firması ise, sürücüler ile aynı yöne gitmek isteyen yolcuları buluşturuyor. Sürücüler, güzergâhı seçtikten sonra, o yolculuk için fiyat belirliyorlar. Sonrası ortak seyahat. Dünya genelinde 10 milyondan fazla üyesi olan BlaBlaCar'ın Türkiye Müdürü Esin Imer, “Şu ana kadar 3 milyardan fazla kilometre paylaşıldı, 700 bin ton karbondioksit salınımı engellendi" bilgisini veriyor.
Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği, Anadolu'ya ait yerli tohumları köylüsüyle buluşturuyor. Tohum Takas Ağı ile kaybolmakta olan atalık (evladiyelik) 155 yerli tohum köylünün bilgeliği ile buluştu. Üreticilerin tohumlarını takas ettiği pazarlardan biri de İzmir'in Seferihisar ilçesi. Burada üreticiler, yabancı şirketlerin tohumuna para ödemiyor.
Maslak'ta metrekaresi 33 dolara çıkan kiraların yanına bile yaklaşılamazken, sanal ofisler, işinizi bir gökdelene taşıma fırsatı veriyor. Üstelik ayda ortalama 300 liraya, bazıları da günlük. Bu çalışma modeline göre ofis kiralamak, dekorasyon, ısınma gibi giderlerle uğraşmadan tümünü kiralayabiliyorsunuz.
VERRR isimli site, ihtiyacı olanlara eşyalarınızı ücretsiz vermenizi sağlıyor. Olevole.som ise kullanılmayan ürünlerin takas edilmesini sağlıyor. Bu tür eşya kütüphaneleri sayesinde insanlar ihtiyaçlarını karşılarken tüketim kültürünü de dizginlemiş oluyor. Belediyeler de bu yöntemi benimsemiş durumda.
Kayseri Belediyesi, tramvay duraklarına kitaplık yaptırdı. Yolcular, bindikleri durakta aldıkları kitabı evlerine de götürüyor. Belediyelerin öncülük ettiği ikinci el pazarları sayesinde kullanılmayan eşyalar ekonomiye geri kazandırılıyor. Örneğin, Feriköy pazarında tezgah ücreti 5 ile 15 lira olan bu alanlarda Hem küçük esnaf hem de vatandaş kazanıyor.
Şimdi bu habere göre, zengin, fakir ile gelirini paylaşacak mı? Cevap: Tabi ki hayır. Ama görünen o ki, bir gün Türk usulü ekonomi dünyaya hakim olacak. Bir de kültür emperyalizmine başladık mı değmeyin keyfimize. Bizim ki latife olsa da belki bir gün dünya ekonomisinin ana aktörleri şöyle seslenir: "Hep o bilgisayar başında oturmaktan oluyor bunlar, basma yeni sildim orayı, sırtın sucuk gibi olmuş. Bak geliyor terlik, pidesi kalsın etlerini bitir. Bir kere de peki anneciğim de!"
