Dünya ölçeğindeki en önemli sosyal bilimcimiz, Şerif Mardin vefat etti. Allah, rahmet eylesin, taksiratını affetsin.Şerif Mardin, din-devlet, din-toplum, özellikle dedin-laiklik ilişkilerinde, ezber bozucu analizleryapmıştı.O yüzden buezber-bozucu tahlilleri, hâkim seküler entelijansiyayı rahatsız etmiş, uzunca bir süre “kurtarılmış bölge” gibi işleyen “seküler akademik iktidar” tarafından dışlanmasına yetmişti.Öyle ki, Türkiye’nin dünya çapındaki en önemli sosyal bilimcisi, TÜBA’ya (Türkiye Bilimler
Dünya ölçeğindeki en önemli sosyal bilimcimiz, Şerif Mardin vefat etti. Allah, rahmet eylesin, taksiratını affetsin.
Şerif Mardin, din-devlet, din-toplum, özellikle de
din-laiklik ilişkilerinde, ezber bozucu analizler
yapmıştı.
O yüzden bu
ezber-bozucu tahlilleri, hâkim seküler entelijansiyayı rahatsız etmiş
, uzunca bir süre “
kurtarılmış bölge
” gibi işleyen “
seküler akademik iktidar” tarafından dışlanmasına yetmişti.
Öyle ki, Türkiye’nin dünya çapındaki en önemli sosyal bilimcisi, TÜBA’ya (Türkiye Bilimler Akademisi’ne) alınmamış, üyelik başvurusu onyıllarca reddedilmişti!
CEBERRUT DEVLET, ENTELEKTÜEL DOGMATİZM VE MARDİN’İN SÜRGÜN’Ü…
Cumhuriyet’le birlikte,
ceberrut bir devlet
icat edildi: Toplum, jakoben yöntemlerle, tepeden modernleştirilmeye (sekülerleştirilmeye) çalışıldı.
Belki de
Benedict Anderson’ın “hayali toplum”u
gerçek anlamda Türkiye’de gerçeğe dönüşmüştü!
Bu modernleştirme / sekülerleştirme çabası, önce devletin, sonra da zamanla toplumun İslâm’dan, İslâmî anlam haritalarından ve anlamlandırma pratiklerinden büsbütün arındırılmasını amaçlıyordu.
Radikal / yıkıcı modernleştirme / sekülerleştirme projesi,
Tanpınar’ın
deyişiyle “
kültürel inkâr
”la yol almayı hedefledi ama sonuçta
kültürel inkâr, kaçınılmaz olarak kültürel intiharla sonuçlandı!
Medeniyet iddialarımız terkedildi. Türkiye, medeniyet değiştirme sürecine sürüklendi…
Bir toplum, hele de tarih yapmış, dünya tarihinin akışını şekillendirmiş bir toplum,
medeniyet iddialarını terkederek ve reddederek
, ardından
medeniyet değiştirme
çabasına soyunarak,
ödünç bir dünya’da, ödünç bir akıl’la
bırakınız
bilim, düşünce ve sanatta atılım yapabilmeyi, varlığını bile sürdürebilir miydi?
Olmayacak duaya âmin demek gibi bir şeydi bu!
Türkiye’de jakoben modernleşme / sekülerleşme projesi, benzeri olmayan, sonuç itibariyle,
ülkeyi tam bir çıkmaz sokağın eşiğine sürükleyecek radikal bir projeydi.
Şerif Mardin
, bu gerçeği görmüş ve
esaslı sorular
sormuştu: Türk modernleşmesinin taşıyıcı ideolojik aygıtı
Kemalizm’in
“iyi, güzel ve doğru” fikri sunamayacak kadar zayıf
, tabansız bir
ideoloji
olduğunu söyledi; nihayetinde,
büyük bir “değer boşluğu” oluşturduğunu
, böyle gittiği sürece
seküler Türk aydınlarının “halktan uzaklaşmaya ve halka yabancılaşmaya devam edeceklerini ve büyük sürprizlere hazır olmaları gerektiğini”
hatırlattı.
Bu tür analizleri,
sadece literati (okumuş-yazmış)
olduğunu ifade ettiği,
eleştirel ve analitik melekeleri gelişkin bir entelektüel yetkinlikten, donanımdan uzak olduğunu
vurguladığı
Kemalist entelijansiya tarafından dışlanmasına yetti.
Tepeden inmeci jakoben
ceberrut devlet, bilimi kutsadı; din’in yerine “laikliği” anlam haritalarını tanımlayıcı yegâne çerçeve olarak belirledi
;
Batı’yla simulatif
(sığ, sahte ve yüzeysel) ilişkiler kurabilen,
zihnî felç yaşayan, celladına âşık dogmatik seküler entellektüel tipi ve iktidar biçimi üretti.
Bu dogmatik entellektüel ve akademik iktidar,
Şerif Mardin’e
-neredeyse
tam yarım yarım asır- kendi ülkesinde entelektüel sürgün hayatı yaşattı.
Tarihin bir cilvesi olarak,
Şerif Mardin’e hakettiği değeri (Althusser’yen yeni-sol dışında) esas itibariyle İslâmcılar verdi.
En parlak iki öğrencisinin
Ahmet Davutoğlu
ve
Bedri Gencer
olması tesadüfî değildi, elbette ki.
Türkiye’nin anormal, zorlu şartlarında -kendisinin de
kültürel sürgün
yaşadığını hissettiğini zannettiğim-
Şerif Mardin, Türkiye’nin sürüklendiği epistemolojik kırılma ve ontolojik kopuş felâketini görür gibiydi ama ömrü vefa etmedi.
BATILI ÇERÇEVELERLE İSLÂM’A BAKMAK?
Türkiye şartlarında
zihni donduran, pozitivist ezberleri kutsayan
, oradan da “sahte” ama sonuçta ülkenin zihnî geleceği açısından tehlikeli bir iktidar kuran
yel değirmenlerine karşı sessiz ve derinden savaşan bir Don Kişot gibiydi.
O yüzden entellektüel sürgün, kaderiydi.
Oysa Şerif Mardin’in çabası önemliydi Türkiye şartlarında.
Ama
Şerif Mardin, Batılı sosyal bilimlerin metodolojileri içinden konuştu
.
Şunu söylüyorum hep:
Konuşlandığınız yer, konuşmanızın içeriğini, dilini ve yönünü tayin eder. Durduğunuz yer, gördüğünüz şeyi belirler.
Seküler Türk entelijansiyası Batı’ya,
Batılı sosyal bilimlerin metodolojilerine, teorik çerçevelerine konuşlanarak, bu toplumu, bu toplumun sorunlarını konuşmuş olmuyor
aslında.
Konuşlandığınız yer, konuşmanızın hem içeriğini belirliyor hem de özne’nizi nesneleştiriyor
; yani hem
Türk toplumunu Batı toplumlarını anlamak için geliştirilen kavramsal çerçevelerle anlama açmazı üretiyor
hem de daha önemlisi de
Batı hegemonyasını
(araştırma nesnesi Türk toplumu üzerinden)
yeniden-üretiyor ve bir kez daha meşrûlaştırmış oluyor.
Şerif Mardin, bu topluma, bu toplumun zihin setleri, kültürel kodları üzerinden bakmadı, Batılı zihin setleri ve kültür kodları üzerinden baktı.
Meselâ
din’i, ideoloji’nin bir alt kategorisi
olarak konumlandırdı.
Burada
iki temel sorun vardı
:
Birincisi
,
İslâm ile diğer dinleri aynı “din” kategorisi içine dâhil ederek inceleme konusu yapmak, çok yanlış yerlere götürürdü kişiyi.
İkincisi
,
İslâm, her hangi bir olgunun alt kategorisi değil, hayatın bütününü kucaklayan, anlamlandıran bir dünya-hayat tasavvuruydu.
MERKEZ-ÇEVRE İLİŞKİLERİ’Nİ
NEDEN TERS YÜZ ETTİ?
Burada son olarak, Şerif Mardin’in yaptığı ama nedense hiç görülemeyen bir
yanlışlığa
ya da “atraksiyon”a dikkat çekerek yazıyı bitirmek istiyorum.
Şerif Mardin’in “merkez-çevre ilişkileri” çözümlemesi çok konuşuldu.
Mardin, siyasî güç odaklarını “merkez”, toplum’u da “çevre” olarak konumlandırmıştı.
Oyda
Mardin’in bu kavramı ödünç aldığı Edward Shils
, bu kavramı bambaşka bir düzlemde ve anlamda kullanıyordu.
Shils, toplumun kültürünü, dolayısıyla toplumun bizâtihî kendisini “merkez” olarak konumlandırıyordu.
Şerif Mardin, Shils’in çerçevesini ters yüz etmişti
ama hiç kimse de çıkıp da, bu duruma dikkat çekmedi bu ülkede!
Bütün bunlara rağmen Şerif Mardin, tekrar tekrar okunacak, zihnimizi açacak dünya çapındaki en önemli sosyal teorisyenimizdi.
Bizzat kendisinin Türk toplumunu Batılı perspektiflerle anlamaya çalışması anlamında yaşadığı
“kültürel sürgün”lük hâli
ve yanısıra dogmatik entelektüel-akademik iktidar tarafından kendisine reva görülen
“entellektüel sürgün”lük durumu’yla
ortaya koyduğu entellektüel çabanın ve birikimin hakettiği şekilde anlaşılmasını umarak tekrar Allah’tan rahmet diliyorum Şerif Mardin’e.
#Şerif Mardini
#Entelektüel
