İnsan taş mı?

“Dış ka­buk en iç­te­ki öz­dür; gö­rü­nen ney­se ger­çek­lik odur. Sen ken­din gerçek­sin.” (Cris­pin Sart­well, Edep­siz­lik, Anar­şi ve Ger­çek­lik, s.14), demekle iş bi­ti­yor mu?

İnsan taş mı?

Taşın içi dışı birdir.

İnsan taş değilse, içi dışı bir olabilir de olmayabilir de...

Mürailik, münafıklık… Veya saffet hali...

İnsan som münafıklık halinde sabit kalmayabileceği gibi, som saffet halini de sürekli koruyamayabilir: eğer onda peygamberlikten/masumiyetten bir behre yoksa...

Burada, alıntıladığım cümle bağlamında bir anlama atıfta bulunmaya çalışıyorum.

Gö­rü­nen ney­se ger­çek­lik odur di­ye­rek ger­çek­le gö­rü­nen ara­sın­da özdeşlik kur­du­ğu­muz­da iş bitiyor mu? Öy­ley­se iz­le­nim­ci­ler ni­çin ger­çe­ği sap­tı­rı­yor di­ye kı­na­nı­yor­du? İzlenimciler, dışa vurumcular, sembolistler, romantikler, gerçekçiler ve bir dolu telakki tarzı...

İnsan göründüğü gibidir veya göründüğü gibi olmalıdır demek istiyorsa yazar, buna fazla bir itirazın geleceğini sanmıyorum. Nitekim Mevlana’ya atfedilen söz: Ya göründüğün gibi ol, ya olduğun gibi görün! Burada, başkasını kandırma talebini reddediş ön alıyor. Kişi olduğu gibi görünmüyorsa veya göründüğü gibi olmuyorsa, bir art niyet aranıyor. Aranmalıdır da... Göründüğü gibi olmayan veya olduğu gibi görünmeyen kimse nezdinde kişinin iyiniyetli olduğuna ilişkin temel ilke ihlal edilmiş olur. Oysa bu ilke hukuk düzleminde ihlal edilmeye gelmez. Bu ilke ihlal edildiği takdirde, dolayısıyla kişi iyiniyetli kabul edilmediği takdirde hukukun asıla ve usule ilişkin bütün temel varsayımları alt üst olur. O kadar ki, müddei iddiasını ispat yükümlülüğünden kurtulur. Her iftira ispat edilmeden muhatabın üstüne yapışıp kalır. Bu durumda da toplumsal yaşantıda huzur kalmaz. Dahası gücü olan gücü olmayan üstünde hükümranlık kurmayı başarır.

Olayın bir başka veçhesi daha var: İnsan taş değilse, değişir. Taş gibi sabit kalmaz. İyiden kötüye, kötüden iyiye doğru, yelpazenin bir ucundan ötekine doğru sürekli seyir halinde bulunur. Bu seyir hali dışardan görünmeyebilir. Dahası kişinin kendisi bile nereden nereye doğru seyir halinde olduğunu kestiremeyebilir. İyiden kötüye doğru mu yoksa kötüden iyiye doğru mu seyrediyor veya yolun bir noktasındayken geriye dönüşlerle seyrini tamamlamadan eski haline mi rücu ediyor, bunu ayrıntısıyla bilmeyebilir, yakalayamayabilir...

Ama kesin olan tek şey varsa, o da, insanın taş olmadığı ve iyiden kötüye, kötüden iyiye doğru sürekli bir gelgit içinde döneniyor olmasıdır. Daha da ilginci nesnel ölçütlere göre kötüye doğru olduğu varsayılan gidişin içinde iyiliğin barındığı ve bunun tersinin de doğru olabileceği ihtimali her zaman yürürlüktedir.

İnsan içi dışı bir olduğu durumda bile taş değildir: Sürekli değişim halini yaşar: İyiden kötüye veya kötüden iyiye veya kötüden daha kötüye veya iyiden daha iyiye doğru olan gel-gitler onun varlık tarzının özüdür.