Çıkar sorunu

Herkesin kendi çıkarı uğruna çaba gösterdiği hususunda bir kanıya sahibiz.

Bireysel ilişkilerimiz de içinde olmak üzere ilişkilerimizi yöneten temel saikın çıkarımız olduğu ileri sürülüyor.

Acaba çıkar ne?

Nesnel bir karşılığı var mı çıkar kavramının?

Birinin benim çıkarımın şöyle veya böyle davranmakta olduğunu ileri sürerek bana akıl vermeye kalkışması ne ölçüde gerçekçi, dahası geçerli sayılabilir veya sayılmalıdır? Bu durum nesnel ölçütlerle hesaplanabilir mi? Alacağımı tahsil etmemin vadesi dolmuşken bir talepte bulunmuyorsam, üçüncü kişilerin bana bunu hatırlatarak harekete geçmemi salık vermesi benim çıkarım açısından her zaman yerinde bir davranış sayılabilir mi?

Medeni hukuk davalarında yargıcın taraflara akıl vermesi veya bazı hatırlatmalarda bulunması yasaktır. Oysa ceza davalarında yargıç gerek gördüğü yerde hatırlatmalarda bulunabilir, gördüğü çelişkilerin düzeltilmesi zımnında ilgilileri uyarabilir.

Acaba niçin? Niçin ceza davalarında yargıca böyle bir yetki verilmiştir de medeni davalarda yargıç tarafların işine müdahaleden yasaklanmıştır?

Yasalarda yazılı olmamakla birlikte medeni konulardaki davada kişinin kendi çıkarını herkesten daha iyi takdir edeceği ön kabulü esas alınır. Diyelim ki, bir zaman aşımı defi ileri sürülebilecekken buna yanaşmayan taraflardan herhangi birine, yargıç, bak zaman aşımını dermeyan ederek bu davayı kazanabilirsin, diyemez. Zahiren böyle bir imkânın hatırlatılması o kişinin çıkarına gibi görünebilir. Ama o kişi bu imkândan yararlanmak istemiyorsa, bunun takdiri kişinin kendine bırakılmıştır. Kişi böylesine bir usulî nedenle değil de davayı esastan kazanmak istiyor olabilir. Onun öznel durumunu kendinden daha iyi kimse bilemez. Dahası o davayı kaybetmenin onun çıkarına olup olmadığını kimse dışardan ve nesnel bir ölçüt kullanarak kestiremez.

Çıkar kelimesi uluslararası ilişkilerde de bolca kullanılıyor. Dışardan bakıldığında kendimize göre belli bir ilişki düzleminde şöyle değil de böyle bir karar alındığını veya davranıldığını gördüğümüzde ahkâm kestiğimiz olur. Yanlış yapıldı, oysa şöyle davranılaydı ülke çıkarına daha iyi olurdu, kabilinden yargılarımız olur. İçyüzünü bilmediğimiz hususlarda böylesi kanaatler serdetmemiz vakidir. Oysa dışardan bakanların tek faktör üstüne yaptığı değerlendirmeler, işin içinde olanlar tarafından envaı çeşit faktör dikkate alınarak verilmiştir.

Şuraya geliyoruz: Çıkar, sanılabileceği gibi her zaman nesnel ölçütlere vurularak değerlendirilebilecek bir kavram değil. Onu ölçmede nesnel ölçütler kullanılabilir. Ama nesnel ölçütlerden daha çok öznel ölçütler ağırlıklı yer tutmalı. Öyle görünüyor...